Samarqand davlat universiteti Filologiya fakulteti 204-guruh talabasi Abdujalolova Bahoraning Nutq madaniyati va mutolaa san’ati fanidan “Sofistlar. Ularning notiqlik san’ati rivojidagi xizmati” mavzusida tayyorlagan mustaqil ishi

Samarqand davlat universiteti Filologiya fakulteti 204-guruh talabasi Abdujalolova Bahoraning Nutq madaniyati va mutolaa san’ati fanidan “Sofistlar. Ularning notiqlik san’ati rivojidagi xizmati” mavzusida tayyorlagan mustaqil ishi

Reja:

• Sofist so’zining ma’nosi. Sofistlar haqida ma’lumot.
• Mashhur sofistlar. ( Demosfen, Protagor, Pifagor, Perikl, Prodik va boshqalar).
• Sofistlarning notiqlik san’atidagi rivojidagi o’rni.

SOFISTLAR

Olim, faylasuf, dono o’qituvchi,.

Tarixda ilk marta pullik o’qishni joriy qilganlar

Notiqlik san’ati bobidagi ilk murabbiylar.

Protagor

Demosfen

Pifagor

Prodik

Perikl

Gerodot

Davlat arbobi va yirik notiq, Falsafani Platondan, notiqlik asoslarini Isokratdan o‘rgangan.

Demosfen uslubining ibratli jihatlari quyidagilar bo‘lgan: arxaizmlardan qochgan, latif va jozibali so‘zlarni qo‘llamagan, yangi so‘z, ibora va atamalarni to‘qimagan, ba’zan xalq maqollaridan foydalangan; sinonimlarni ko‘p qo‘llagan; uzun, cho‘ziq bo‘g‘inlarni qo‘llashni xush ko‘rgan; gapning boshi va oxiriga mantiqiy urg‘u tushuvchi, muhim ma’no kasb etuvchi so‘zlarni qo‘ygan; musiqiylik va ta’sirchanlikka erishish uchun jumlalarning oxirini she’r bilan tugatgan; kompozitsion yaxlitlik va mutanosibllikka harakat qilgan; so‘zlarni ongli ravishda takrorlashni yoqtirgan; so‘z va jumlalarni qarama-qarshi qo‘yish usulidan foydalangan; ritorik savollarni ko‘p bergan; jestikulyatsiya va mimikadan unumli foydalangan.

Demosfen (e.a.384-322)

Protagor

(e.a 481-411)

Antik dunyoning mashhur faylasuf va sofist-ritori. Qirq yildan ko‘proq ritorlik qilgan, notiqlik maktabi ochgan. Jahon tarixida birinchi bo‘lib nutqni tasnif qilgan. Nutqni to‘rt toifaga ajratgan: iltimos, savol, javob, buyruq. Protagor shogirdlarini yaxshi so‘zlay olish san’atiga o‘rgatgan. Katta bilim bilangina notiqlik san’atida yuksaklikka erishish mumkin, deb hisoblagan. Ortoepiyaga (fikrni grammatik jihatdan aniq ifodalash haqidagi bilim) alohida e’tibor bergan.

• davlat arbobi, harbiy qo‘mondon. Afinani 15 yil boshqargan Perikl davrida quldorlik demokratiyasi rivojlangan. U nafaqat atoqli davlat arbobi, ayni paytda, ajoyib notiq bo‘lgan. Afsuski, uning bironta nutqi matni hozirgi zamonlargacha yetib kelmagan.

Perikl(e.a.500-429)

• ritor sifatida sinonimlar haqidagi ta’limoti bilan tanilgan, ma’nodosh so‘zlarni yonma-yon ishlatish va bu uslubdan keng foydalanishning ustasi bo‘lgan.

Prodik(e.a.V asr)

Rim sud notiqligi bilan shuhrat qozongan

Qadimgi Rim Notiqligi

Siyosiy nutq

O’quv

(maktab) nutqi

Sud nutqi

Ba’zi manbalarda maqtov nutqining ham mavjudligi aytilgan

Rimda mavjud bo’lgan mutq ko’rinishlari:

Mashhur Notiqlar:

Mark Portius Katon

Kay Grakx

Mark Antoniy

Mark Tuliy Sitseron

Kvintilian.

Mark Tuliy Sitseron (e.a.106-43)

Buyuk davlat arbobi, siyosatchisi va notig‘i. Antik davr notiqligining klassigi va nazariyotchisi. Sud notiqligida shuhrat qozongan. Zodagonlarni himoya qilgan, demokratik guruhlarning ashaddiy dushmani bo‘lgan. Notiqlikka oid ishlab chiqqan nazariyalarini amaliyotga mahorat bilan tatbiq etgan. Uning notiqlik san’atiga bag‘ishlab yozgan uch traktati – «Notiq haqida», «Brut yoki mashhur notiqlar haqida», «Notiq» – antik og‘zaki nutq nazariyasining nodir yodgorliklari hisoblanadi. Sitseron «Notiq haqida» asarining birinchi qismida bilimli notiq – notiq-siyosatchi idealini chizib berishga harakat qiladi. Agar notiq falsafani, tarix va huquqni yaxshi bilsa, u faylasufdan ustun bo‘ladi, deydi u.

Mark antoniy ( e.a..143-87)

Ekspromt tarzida nutq so’zlagan. Ammo zamondoshlarining guvohlik berishicha chiqishlariga jiddiy tayyorgarlik ko’rgan. U ko’proq xalq yig’inlarida va senatda chiqish qilgan. Mark Antoniydan notiqlr 2 narsani o’rganganlar : nutqning emotsional tomoniga e’tibor berish va tinglovchilarning hissiyotiga ta’sir o’tkazish.

Xalqimiz orasidagi mashhur notiqlar:

Narzulla Jo’rayev

Bahodir Mag’diyev

Jamila Shermuhammedova

Sherzodxon Qudratxo’jayev

Omonulla Madiyev