Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

 
 
47 - rasm. Simmetriya: 
1 – zigomorf gul; 2 – aktinomorf; 3 – asimmetrik. 
 
Organ  qismlari  joylashuvining  qonuniyatlari  o‘qqa  nisbatan,  shu  jumladan  poyada 
barglarning joylashuviga nisbatan simmetriya aniqlanadi. 
Reduksiya  –  ko‘pincha  avval  bajargan  vazifalarning  yo‘qotilishi  natijasida  yuzaga 
kelgan rivojlanishdan to‘xtagan u yoki bu strukturalar. 
 

---

 
229 
2-ish. Gomologik va analogik organlar. 
Ishning  borishi:  O‘simliklar  morfologiyasini  tuzilishi  uchun  gomologik  va  analogik 
a’zolar  haqida  tushunchalarga  ega  bo‘lish  kerak.  Agar  biz  tikanli  zirk  va  kaktus  (bargdan 
ko‘rib  chiqish),  na’matak  va  yejevika  (po‘stloqdan  ko‘rib  chiqish),  sabzi  va  lavlagining 
ildizmevalari  (qisqargan  poya  va  asosiy  ildizdan  ko‘rib  chiqish),  piyoz  bosh  va  kartoshka 
tugunagi (poyalar, salomalaykum ildizpoyasi va qulupnay mo‘ylovlari poya), kabi o‘simliklar 
gerbariylarini  ko‘rib  chiqsak,  ularning  kelib  chiqishi  bir xil  ekanligi,  ammo  turli  vazifalarni 
bajarishni ko‘ramiz. Bunday a’zolar gomologik a’zolar deyiladi (48-rasm). 
Kelib chiqishi har xil va o‘xshash vazifalarni bajaruvchi; bir xil tuzilishga ega a’zolar 
analogik  a’zolar  deyiladi.  Analogik  a’zolarga  misollar:  zirk  tikani  (barg)  va  do‘lana  va 
gledichiyaning  tikani  (poya),  atirgul  tikanlari  (epidermis  o‘siqlari),  oq  akatsiyaning  tikani 
(yonbarg) (49 - rasm). 
Analogik  a’zolarning  o‘xshashligi  konvergensiya  (lot.  kon  –  birga;  verger  –  harakat 
qilish)  hodisasi  bilan  bog‘liq.  Bu  hodisaga  ko‘ra  turli  sistematik  guruhlarga  mansub 
organizmlar  o‘xshash  yashash  tarzi  ta’sirida  tashqi  tomondan  o‘xshash  ko‘rinishlarga  ega 
bo‘ladi. 
Gerbariy  va  jadvallarni  olib  biz  –  shoxlanish  –  bu  asosiy  o‘q  bo‘yicha  shoxlanuvchi 
sistemaning  hosil  bo‘lishi  ekanligini  aniqlaymiz.  U  organizmlarning  havo  muhiti,  suv  yoki 
tuproq  muhiti  bilan  umumiy  birlashuv  maydonini  ochishiga  sabab  bo‘ladi.  Yuksak 
o‘simliklarda meristema faoliyati bilan bog‘liq shoxlanish natijasida sistemalar hos bo‘ladi.