Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

Savollar va topshiriqlar: 
1. Makkajo’xorining urug’ va maysasi qanday tuzilish ega? 
2. Loviyaning  urug’ va maysasi qanday tuzilish ega? 
3. Bir va ikki pallali o’simliklarning urug’ va maysasi nima bilan farq qiladi? 
 
24 - Mashg‘ulot. 
 
MEVA. 
Meva  –  urug‘lanishdan  keyin  hosil  bo‘lgan  organ,  u  urug‘larni  himoyalash  va  ba’zan 
tarqatish uchun xizmat qiladi. Mevalar yopiqurug‘li o‘simliklarning muhum xususiyatlaridan biri 
bo‘lib, gullar kabi xilma – xil shakllarga ega.  

---

 
250 
Meva  –  meva  eti  (perikarpiy)  va  urug‘dan  tashkil  topgan.  Perikarpiy  mevaning  devori 
bo‘lib, bir urug‘chi tugunchasining devoridan shakllanadi. Uning shakllanishda gulning boshqa 
qismlari gul o‘rni gulqo‘rg‘on (masalan, guldagi pastki tuguncha) ishtirok etishi mumkin. Tipik 
hollarda perikarpiy 3 qavatdan iborat: ekzokarpiy (meva tashqarisi), mezokarpiy (meva oralig‘i) 
endokarpiy (meva ichi). 
Meva bitta urug‘chidan hosil bo‘lgan bo‘lsa, oddiy meva deyiladi. Ba’zida bunday mevalar 
uyalar bo‘yicha tarqaladi (bo‘linadi)  yoki  bir urug‘li a’zolarda  ko‘ndalang soxta to‘siqlar bilan 
ajraladi.  Bir  gulning  bir  nechta  urug‘chisi  ishtirokida  hosil  bo‘lgan  meva  yig‘ma  (murakkab) 
meva  deyiladi.  turli  sistematik  guruhlar  uchun  xarakterli  mevalarning  xilma  –  xilligi  ularning 
umumiy  filogenetik  klassifikatsiyasini  yaratishni  qiyinlashtiradi.  Mavjud  filogenetik 
klassifikatsiya  ginetsey  tipiga  asoslangan  sodda  apokarp  ginetseydan  tuzilgan  mevalar 
apokarpiya  deyiladi,  evolyutsion  senokarpdan  –  senokarpiya  deyiladi.  Bu  ikkala  guruhning 
keyingi  klassifikatsiyasi  juda  murakkab  bo‘lib,  o‘simliklarni  aniqlash  amaliyoti  uchun 
yaroqsizdir. Shu sababli morfologik klassifikatsiyadan foydalanamiz. Morfologik klassifikatsiya 
asosida  oddiy  va  murakkab  mevalarga  quyidagi  belgilar  qo‘yilgan:  meva  yoni  konsistensiyasi 
(quruq va sersuv mevalar), urug‘lar soni (bir yoki ko‘p urug‘li mevalar), meva yonining yorilishi 
(chatnaydigan  va  chatnamaydigan  mevalar),  mevabarglarning  soni  (meva  hosil  qiluvchi), 
tarqalish  usullari  (ba’zida)  morfologik  belgilar  bo‘yicha  ho‘l  va  quruq  material  tahlil  etadi  va 
ma’lumotlar quyida keltiriladi.