Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

Savollar va topshiriqlar 
1.  Qanaqa qismlarga ildiz bo’linadi anatomik tuzilishida? 
2.  Peritsikl va endoderma qanaqa vazifani bajaradi? 
3.  Birlamchi po’stloq qaysi doimiy to’qimalardan iborat? 
4.  Ildizning birlamchi tuzilishida qanday to‘qimalar kompleksini ajratish mumkin? 
5.  Birlamchi tuzilishda ildiz uchun qanday o‘tkazuvchi boylamlar tipi xos? 
6.  Peritsiklning vazifasi qanday? 
7.  Epiblemaning vazifasi qanday? 
 
 
11- Mashg’ulot. 
IKKI PALLALI O’SIMLIKLAR ILDIZINING MIKROSKOPIK TUZILISHI. 
 

---

 
197 
Ildizning  ikkilamchi  tuzilishi.  Ildizning  o’sishi  natijasida  uning  boshlang’ich  tuzilishi 
o’zgarib,  ikkilamchi  tuzilishga  o’tadi.  Bu  o’zgarish  kambiy  hosil  bo’lishi  bilan  boshlanadi. 
Kambiy floema va ksilema xalqalari orasidagi asosiy parenxima to’qimasining ichki tomonidan 
ya’ni o’zak tomonidan floema bog’lamlarida tarqalib ketgan qismlardan vujudga keladi. Ularni 
hujayralari bo’linib ikkilamchi ksilema hosil qiladi. Ksilema nurining ichida joylashgan perisikl 
va  parenxima  hujayralari  hosil  qilgan  kambiy  yoylari  tutashib,  kambiy  halqalarini  vujudga 
keltiradi. Kambiy halqasi tashqariga ikkilamchi floema, ichkariga esa ikkilamchi ksilema ishlab 
chiqaradi.  Kambiy halqasi  vujudga kelgandan so’ng, ikkilamchi  floema chetga surilib, ksilema 
markazidan  joy  oladi  va  tez  rivojlanadi.  Agar  bu  jarayon  uzoq  davom  esa,  ildiz  ancha 
yo’g’onlashadi.  Ammo  ildizda  xuddi  poyadagiga  o’xshash  davriy  o’sish  halqalarini  aniqlash 
qiyin.  
Ildizning  ikkilamchi  tuzilish  davrida  boshlang’ich  po’stloq,  elementlari  ekzoderma 
(epiblema) yemiriladi, uning ikkilamchi po’stloq – po’kak kambiysi – fellogen hosil bo’ladi. O’z 
navbatida  fellogen  hujayralari  bo’linib  ichki  qavat  fellodermani  va  tashqi  qavat  po’kakni  hosil 
qiladi. O’tkazuvchi to’qima hujayralarida ham o’zgarish yuz beradi. Ikkilamchi ksilema orasida 
ko’ndalang joylashgan radial nurlar, kollaterial tola naylar bilan almashadi. 
Ildizning  ikkilamchi  tuzilishi  ochiq  urug’li  va  ikki  pallali  o’simliklarga  xos  xususiyat 
bo’lib, bir pallali va qirqquloqsimonlarda birlamchi tuzilishda qoladi.