Samarqand davlat tibbiyot instituti

 

---

O’quv qo’llanma 
136 
VIII BOB. ILOVA. QON TARKIBIY QISMLARINI 
QO‘LLASH UCHUN QO‘LLANMA.
 
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni Saqlash vazirligining 2009 
yil 23-martdagi №78 buyrug‘iga №1 ilovasi
QON TARKIBIY QISMLARINI QO‘LLASH UCHUN 
QO‘LLANMA.
1. Umumiy holat. 
2. Qon 
tarkibiy 
qismlarini 
quyishda 
immunoserologik 
tekshirishlarning tartibi. 
3. Immunoserologik tekshishlar texnikasi. 
4. Donor va resipient qonining individual moslik sinamasi. 
5. Qon guruhini aniqlashdagi xatoliklar sabablari, Rh moslik va 
individual moslik sinamasini o’tkazish va ehtiyotlik choralari. 
6. Biologik sinama. 
7. Eritrotsitar massa, eritrotsitlar tarkibini quyish. 
8. Plazma - koagulyasion gemostaz korrektorlarini quyish. 
9. Trombotsitlar konsentratlarini quyish. 
10. Leykotsitlar konsentratlarini quyish. 
11. Transfuziyadan keyingi asoratlar. 
Umumiy holati 
Qon massalarini (eritrotsit, trombotsit, leykotsit tarkibiy qismlari va 
plazma gemostazi korrektorlari, fibrinolizin, gemopreparatlar, immunitet 
korrektori) quyish davolovchi usul hisoblanadi, bemor qon tomir tizimiga 
ko‘rsatilgan qon tarkibiy qismlarini quyish; 
Donor yoki retsipiyentning o‘zidan ( autodonorlik ), bundan 
tashqari qon va uning tarkibiy qismlari, operatsiya va travma paytida oqib 
tushgan qonni quyish (reinfuziya). Qon tarkibiy qismlarining 
retsipiyentga quyish operatsiyasi oqibatida yaxshi samara beruvchi 
(sirkulyasiya bo‘ladigan eritrotsit miqdorining oshishi, eritrotsit 
quyilganda gemoglobin miqdorinig oshishi, trombotsitopenik qon 
ketishni to‘xtashi, trombotsit konsentratini quyish natijasida trombotsit 
miqdorini ko‘payishi), bundan tashqari yomon natija beruvchi (donor va 
retsipiyent qon elementlarini hujayralarini qo‘shilmasligi, virusli va 
bakteriologik, 
infitsirlanuvchi 
xavf, 
gemosideroz 
rivojlanishi, 
trombogenlik kuchayishi, allosensibilizatsiya, immunologik reaksiya). 

---

K.M. Abdiyev, U.D. Dadajanov, A.G. Madasheva
137 
Immunodepresiyali bemorlarda qon tarkibiy qismlari hujayralari quyilgan 
bemorlarda «xo‘jayin»ga qarshi transplantat reaksiyasini rivojlanishiga 
olib keladi. Yaxlit konservatsiyalangan, ayniqsa uzoq muddat saqlangan 
qonni quyganda (7-kungacha ), retsipiyent kerakli qon tarkibiy 
qismlaridan tashqari to‘liq fraksiyalanmagan trombotsitlarni xam qabul 
qiladi, leykotsitlarni parchalanish mahsulotlari, antitanacha va antigen, 
bular transfuziyadan keyingi reaksiyaga sabab bo‘lishi mumkin. Xozirgi 
kunda patologik holatlarda bemorlarga organizmda aniq yetishmayotgan 
qon 
tarkibiy 
qismlarini 
qo‘llash 
qabul 
qilingan. 
Yaxlit 
konservatsiyalangan donor qonini qo‘yishga, massiv qon yo‘qotishdan 
tashqari xolatlarda ko‘rsatma yo‘q. Muzlatilgan plazma yoki qon o‘rnini 
bosuvchi preparatlar yo‘qligida esa eritrotsitar massa quyiladi. 
Konservatsiyalangan donor qoni yangi tug‘ilgan chaqaloqlar gemolitik 
kasalligini davolashda almashinuv sifatida qo‘llaniladi. Donor qoni qon 
quyish stansiyasida (QQS) yoki 4 soatdan oshmagan alohida qon quyish 
bo’limida (qo‘llanilayotgan konservant va tayyorlash sharoitlari 
statsionar yoki maxsus transportda olib kelingan) olingandan so‘ng qon 
tarkibiy qismlarga ajratilishi shart. Bir bemorga bitta yoki minimal 
bemorlardan olingan qon tarkibiy qismlari quyish maqsadga muvofiq. 
ABO tizimi va rezus-moslik bo‘yicha qon tarkibiy qismlarini quyishda 
shu guruhga mos bo‘lmagan paytlarda, retsipiyentga (bolalardan tashqari) 
O(I) guruhga mansub rezus manfiy qon yoki qon komponentlarini quyish 
(eritrotsitar massa) ruxsat etiladi. Boshqa har qanday guruh qonidan 500 
ml gacha, yuvilgan eritrotsit esa 1 litrgacha ruxsat etiladi. Rezus-manfiy 
eritrotsitar massa yoki A(II) va B(III) donor guruhi, ko‘rsatmaga binoan 
AB (IV) guruhidagi retsipiyentga quyiladi, rezus mosligiga qaralmaydi. 
Bir guruhga mansub plazma bo‘lmaganida AB (IV) guruhidagi qonga 
hamma guruhdagi qon komponentini quyish mumkin. Bemor 
kasalxonaga kelgandan so‘ng rejali tartibda qon guruhi va rezus 
mansubligini immunoserologik tayyorgarlikdan o‘tgan davolovchi 
shifokor yoki boshqa mutaxassis aniqlaydi. Olingan natija blankasi 
kasallik tarixiga yopishtiriladi. Davolovchi shifokor natija varaqasini 
kasallik tarixi varag’ini o‘ng tomonini yuqorisiga yopishtiradi va o‘zini 
muxrini qo’yadi. Qon guruhiga oid ma’lumotlarni kasallik tarixi titulidan 
va boshqa xujjatlardan ko‘chirish mumkin emas. Bemorlar anamnezida 
transfuziyadan keyingi asoratlar kuzatilganda, xomiladorlikda, yangi 
tug‘ilgan chaqaloqlar gemolitik kasalligida, bundan tashqari bemorlarga 
alloimmun antitanacha borligida, ular uchun individual qon tarkibiy 

---

O’quv qo’llanma 
138 
qismlarini tanlash maxsuslashtirilgan laboratoriyaga olib boriladi. 
Miyelodepressiya mavjud bemorlarga ko‘p marta transfuziya kerak bo‘lsa 
yoki aplastik sindrom kuzatiladigan bemorlar uchun mos keluvchi 
donorni tanlash orqali qon tarkibiy qismlarini transfuziyasi o’tkaziladi. 
Qon tarkibiy qismlarini quyishni davolovchi shifokor yoki navbatchi 
shifokor, maxsus tayyorgarlikka ega bo‘lgan, xirurgik yoki anesteziologik 
operatsiya vaqtida, operatsiya narkozda qatnashmaydigan, bundan 
tashqari alohida yoki kabinetda mutaxassis transfuziolog tomonidan 
bajariladi. Komissiya gemotransfuziyaga ko‘rsatmani o‘quv maskanidan 
tavsiya etgan shifokorlar orasidan aniqlab beradi. Qon preparatlarini 
quyishdan oldin ularning yaroqliligiga, donor va retsipiyentning bir 
guruhga mosligi, ABO tizimi bo‘yicha va rezus mosligiga ishonch xosil 
qilinadi. Transfuzion vositani quyuvchi shifokor uning germetikligini, 
pasport qismi to‘g‘riligini, gemotransfuzion vositani sifatini makroskopik 
tekshiradi. Gemotransfuziya vositasini yaroqliligini yorug‘lik yetarlicha 
joyda aniqlash, chayqalishiga yo‘l qo‘ymaslikka e’tibor beriladi.