Samarqand davlat tibbiyot instituti. Mavlyanov f. Sh., MAVLYANOV Sh. X., Xayitov u. X. Tibbiyot kasbiga kirish

 
Jismoniy mashqli (ortostatik) sinov. 
 
Аyrim bolalarga jismoniy ish bajarganlarida siydiklarida oqsil paydo bo’ladi. 
Bunday holat sog’lom bolada ham ro’y berishi mumkin. Siydikda aniqlangan 
oqsilning paydo bo’lish sabablarini bilish uchun jismoniy mashq sinovi o’tkazadilar. 
Siydik yo’lida tosh hosil bo’lganda ham bu sinov tegishli ma’lumot berishi mumkin 
(siydikda qon paydo bo’ladi). Sinov quyidagicha o’tkaziladi. 
Bolani nahordagi birinchi siydigi to’kiladi, keyin unga 200-250 ml, suyuqlik 
ichiriladi va bola 1,5-2 soat mobaynida to’shakda yotadi. So’ng bolaning siydigi 
yig’iladi (1 kiem). Undan keyin bola 10-15 daqiqa yengil jismoniy mashqlar bajaradi 
(o’tirib turish, sakrash va hokazo). Mashqlar tugagach yana siydik yig’iladi (2 kiem). 
Siydik yig’ilgan ikkala idish ham alohida belgilanib tekshiruvga yuboriladi. 
 
Siydikni ekish. 
Siydikdagi mikroorganizmlarni aniqlash va ularga ta’sir 
ko’rsatadigan dorilarni bilish uchun u maxsus sharoitda saqlanadigan muhitga ekiladi 
va mikroblar rivojlanganidan so’ng ularning turi aniqlanadi. 
Bu tekshiruv uchun siydik steril sharoitda olinishi shart. Bolaning jinsiy 
a’zolari tozalanib, furatsillin eritmasi bilan yuvilgandan so’ng bola siyayotgan payti 
siydik shishachaga olinib 1-3 ml shishachani og’zi olovda kuydirilgan tampon bilan 
qoplanadi. 
 
Siydikni Zimnitskiy uslubida tekshirish 
Bu uslub buyraklarni faoliyatini (ayniqsa quyuqlantirish xususiyatlarini) va 
siydik yo’llarini yallig’lanishini aniqlashda qo’l keladi. Uslubning mohiyati 
siydikning zichligi va miqdorini 24 soat mobaynidagi o’zgarishlarini aniqlashda. Bu 
sinov o’tkazilganda parxez qilinmaydi. Sakkizta shisha idish tayyorlanib har biriga 
soni va siydik yig’iladigan vaqt belgilanadi (N 1- soat 9-12: № 2-soat 12-15 va 
hokazo). Soat 9 da bola siydirib, siydikni to’kadilar keyingi har uch soatda siydik 
belgilangan idishlarga yig’iladi. Аgar bola belgilangan vaqtda siyolmasa, idishga 
siygan vaqti yoziladi. 
Buyraklarning quyuqlantirish xususiyatini aniqlash uchun Zimnitskiy uslubini 
bolaga suyuqlik va meva berilmagan sharoitda o’tkazadilar. Odatda 6-9 soatdan keyin 
siydikning solishtirma og’irligi 1028 va undan ortiqroq bo’ladi. 
Qonning bioximik tekshiruvlari ham buyraklar faoliyatidan darak berishlari 
mumkin. Qondagi azot qoldig’’i, kreatinin kabi moddalarning miqdori buyraklarni 
azot chiqaruvchi miqdorini xususiyatini tavsiflaydi. Sog’lom bola qonida
15-56 mmoll azot qoldig’i, 88 mmoll kreatinin bo’lishi mumkin. Bundan tashqari 

---

59 
buyraklar faoliyati buzilganda qon tarkibidagi elektrolitlar (K, Na, Sa, Mg, R) 
miqdori o’zgarishlarini ham bioximik tekshiruvda aniqlash mumkin. Bu tekshiruvlar 
uchun qon tomirdan och qorinda olinadi. Buyraklarning tugunchali a’zolari 
faoliyatini aniqlash uchun ichki kreatinindan tozalanish (klirens) xususiyatini bilish 
kerak. Buning uchun 1 daqiqa ichida buyraklar qancha kreatinin chiqarishini 
aniqlaymiz. Sinovning eng aniq natijasi har daqiqa da 2 ml siydik ajralib chiqqanda 
ro’y beradi. 
Ertalab bemor siyganda siyish tugagan vaqtini aniq (1 daqiqagacha) belgilab, 
unga 200-300 ml suv ichiriladi. 2 soatdan so’ng bemor yana siyishi kerak hamda vaqt 
belgilanishi kerak. Shundan keyin bemorning ko’ktomiridan qon olinadi va u 
ovqatlanishi mumkin. Siydikni laboratoriyaga yuborishda uni yig’a boshlagan vaqt 
yig’ishni tugatgan vaqt hamda bemorning bo’yi,og’irligi aniq yozilmog’i kerak. 
Zarurat tug’ilganda siydik yo’llari kasallangan bemorlarni rentgen nurlarida, 
endosqoplarda va boshqa maxsus uskunalarda tekshirish mumkin. Bevosita 
operatsiyadan oldin bemorlarni tayyorlash xususiyatlari kasallikning turiga, 
qilinadigan jarayonning faoliyatiga va buyrak faoliyatining buzilish darajasiga 
bog’liqdir. 
Buyrak yetishmovchiligi alomatlari bor bemorlarga elektrolitlar, oqsil hamda 
ishqoriy kislotali muvozanatni tuzatishga qaratilgan tadbirlar tayinlanadi, faol 
yallig’lanish jarayoni mavjud bo’lganda mikroblarga qarshi ta’sir etadigan dorilar 
beriladi.
Siydik oqmasi bor yoki qovug’i bo’sh (chakmazak) bemorlarni kuniga bir 
necha marta kaliy permanganat eritmasida badanlarining pastki qismini yuvib, yotish 
oldidan gigiyenik vanna qildirish mumkin. Siydik ta’sirida yallig’langan teriga Lassar 
pastasi, rux malhami surtilsa, ultrabinafsha nurlarini ta’sir etkizsa foyda qiladi.