Samarqand davlat chet tillar instituti pedagogika va psixologiya kafedrasi umumiy psixologiya

Bolalarning maktabdagi ta’lim sharoitiga moslashuv xususiyatlari
Ijtimoiy – psixologik ko‘nikuv, avtomatik ravishda o‘tadigan jismoniy ko‘nikuvga qaraganda, faol moslashuv jarayonidan iborat. Haqiqatan ham, biz yorug‘ xonadan qorong‘iga o‘tganimizda, boshda hyech nima ko‘rmaymiz, keyin asta – sekin odamlarni va narsalarni ajrata boshlaymiz, ko‘zimizni sezgirligi oshadi va u yangi sharoitga ko‘nika boshlaydi. Bunda, ta’kidlashimiz kerakki, biz tomonimizdan maxsus maqsadga yo‘naltirilgan harakatlar amalga (ta’sirlarsiz) oshirilmaydi. Ijtimoiy psixologik ko‘nikuvda bu boshqacharoq bo‘ladi. Ko‘nikuv uchun alohida harakat qilish kerak. Moslashuvni talab qiladigan muhit bilan aloqa bu yerda boshqacha.
Bu yerda faqat muhit insonga ta’sir qilibgina qolmay balki u o‘zi ijtimoiy- psixologik vaziyatni o‘zgartiradi. Shuning uchun bolaning sinfga, o‘zining maktabdagi o‘rniga, ituvchiga emas shu bilan birga pedagoglarga ham, yangi tarbiyalanuvchilariga ham ko‘nikishi kerak. Bolaning birinchi boshlang‘ich bosqichda maktabda bo‘lishi, shuning o‘zi yangi sharoitga ijtimoiy-psixologik ko‘nikuvdir. Bolalar hayot faoliyatining yangi sharoitiga hammasi ham bir xil ko‘nikib keta olmaydi. G. M. Chutkina tadqiqotlarida maktabga bolalar ko‘nikuvining uch darajasi borligini aniqlagan. Ular vakillari uchun nimalar o‘ziga xos.
Yuqori darajali moslashuv
Birinchi sinf uvchisi maktabga ijobiy qaraydi, qo‘yilgan talablarni aynan qabul qiladi; uv materiallarini yengil o‘zlashtiradi; dastur materiallarini chuqur va to‘liq egallaydi; qiyinlashtirilgan vazifalarni yechadi; tirishqoq, o‘qituvchining tushuntirishlarini, ko‘rsatmalarini e’tibor bilan yeshitadi, topshiriqlarni tashqi nazorasiz bajaradi; mustaqil o‘quv ishlariga katta qiziqish bilan qaraydi, hamma darslarga tayyorlanadi; jamoa topshiriqlarini bajonidil va vijdonan bajaradi, sinfda ijobiy, statusli (haq-huquqli) holatni egallaydi.

O‘rta darajali moslashuv

Birinchi sinf uvchisi maktabga ijobiy qaraydi, maktabga borish salbiy kechinmalarni tug‘dirmaydi, agar ituvchi uv materialini batafsil va ko‘rgazmali tushuntirsa yaxshi tushunadi, uv dasturlarining asosiy mazmunini o‘zlashtiradi, odatiy vazifalarni mustaqil yechadi; agar ituvchi nazoratida bo‘lsa, vazifalarni, topshiriqlarni, ko‘rsatmalarni bajarayotganda e’tiborli va diqqatli bo‘ladi; agar o‘zi uchun qiziqarli ish bilan mashg‘ul bo‘lsa – diqqatli; har doim darslarga va uy vazifalariga tayyorgarlik ko‘radi; jamoa topshiriqlarini vijdonan bajaradi, ko‘pgina sinfdoshlari bilan do‘st tutinadi.