Самарқанлд давлат университети география ва экология факулътети “ экология ва ҳаёт фаолияти хавфсизлиги” кафедраси

Ёнғин юз берганда одамлар эвакуацияси
Бино ва иншоотларда одамларнинг ҳаракатланиши зарурий функционал жараён ҳисобланади. Бу жараённи амалда оширишда одамларнинг ҳаракати меъёрий ёки мажбурий ҳолда бўлиши мумкин. Биринчисида одамларнинг бино ва иншоотларда кундалик эҳтиёж юзасидан нормал ҳаракатланиши билан ифодаланса, иккинчисида бино ва хоналардан ёнғин ёки зилзила шароитида одамларни хавфли муҳитдан хавфсиз жойга мажбурий кўчиш учун мўлжалланган ҳаракати тушунилади. Мажбурий эвакуация жараёни иккита ёки тўртта поғонада ўтказилади.
Биринчи поғонада - бу бинонинг охирги қаватида жойлашган барча хоналарда одамларнинг йўлакка чиқиш ҳаракатидир.
Иккинчи поғонага одамларнинг йўлакка чиқиш эшигидан то зинапоягача бўлган масофани босиб ўтиши учун мўлжалланган ҳаракати киради. Бунда ҳаракатланувчи оқим йўлак бўйлаб ўтади. Агар бино бир қаватли бўлса, эвакуация иккинчи поғонадан сўнг тугаши мумкин.
Учинчи поғонага одамларнинг юқори қаватнинг зинапояга келишидан то биринчи қаватдаги зинапоядан чиқиш эшигигача бўлган масофани босиб ўтиш учун қилинган ҳаракати киради.
Тўртинчи поғонага одамларнинг зинапоядан тушгандан кейин айвон ва йўлаклар орқали ташқарига чиқиш эшигигача бўлган масофани босиб ўтишига қаратилган ҳаракати киради. Саноат корхоналари бино ва иншоотларда одамларнинг ҳаракатланиб юриши, ёрдамчи вазифалар киради ва уни амалга ошириш учун маҳсус майдонлар (йўлаклар, зинапоялар, кириш ва чиқиш жойлари) ажратилади. Одамларнинг бинодаги ҳаракатланиш жараёни, айниқса, ёнғин ёки бирор табиий офат пайтида кескин тус олади. Бундай ҳолларда ҳаракатланишни тўғри таъминлаш одамлар ҳаётини сақлаб қолишга гаров бўла олади. Ҳар қандай хонада ҳам ёнғин содир бўлиш эҳтимоли мавжуд эканлигини инобатга олсак, барча хоналардан ва умуман бинодан одамларни хавфсиз жойга кўчириш учун эвакуация йўлларини режалаштириш мажбурий тадбирлардан ҳисобланди.
Эвакуация йўллари деб, бино ва иншоотларда хавфли ҳолат юзага келганда, одамларни бино ичида жойлашган доимий иш жойидан, қисқа вақт ичида ташқарига олиб чиқадиган элементлар тизимига айтилади. Бундай элементларга одамларнинг доимий иш жойидан энг қисқа йўл билан ташқарига олиб чиқадиган йўналиш бўйлаб жойлашган йўлаклар, зинапоялар ва майдончалар, дарвозахоналар, чиқиш эшиклари ва бошқалар киради.
Эвкуация вақтида бинодан чиқиш эшиклари иккитадан кам бўлмаган ҳолда лойиҳалаштирилади. Хоналардан чиқиш эшиклари ва бинодан чиқиш дарвозалари бир-биридан маълум масофада узоқлаштирилган бўлади.