Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

11 

                                                          

to’xtatib  qo’yish  va  tugatish  tartibi,  korxona,  muassasa,  tashkilotlar  oldiga 

qo’yiladigan vazifalar haqida ham o’z fikrini bildirgan. 

G.Yu.Valukonis, Sh.O.Murodovlarning (2001) «Osnovы ekologii» Tom I va 

«Obщaya  ekologiya»  kitobi  nobiologik  yo’nalishdagi  fakultet  talabalariga 

mo’ljallangan  bo’lib,  unda  atmosfera  havosining  ekologik  jihatlari  va  uning 

evolyusiyasi  yoritilgan.  Atmosferaning  sferik  vertikal  zonalari:  troposfera, 

stratosfera, mezofera, termosfera va ekzosfera tahlil qilingan. 

Atmosferaning  massasi  5,15*10

15

dan  5,9*10

15

  tonna  yoki  yer  massasining 

0,0001% ni tashkil etishi to’g’risida ma’lumotlar keltirilgan. Yer yuzasining har bir 

kvadrat  santimetrida  1033  g  atmosfera  to’g’ri  kelar  ekan.  Shunday  qilib, 

atmosferaning  asosiy  komponentlari  azot,  kislorod, organik  va  korbonat  angidridi 

kislotasi, ular quruq havoning 99,99% ni tashkil qiladi. 

T.Tilavov  [23,24]  «Baxri  muhit  fojiasi»  va  «Ekologiyaning  dolzarb 

muammolari»  nomli  kitoblarida  sayyoramiz,  respublikamiz  hududlari  va 

viloyatlarida (masalan Qashqadaryoda) sodir bo’lgan ekologik falokatlar, ularning 

sabab  va  oqibatlari  atroflicha  dalillar  bilan  asoslangan.  Sodir  bo’lagan  ekologik 

muammolarni  bartaraf  qilish  xususida  batafsil  va  keng  hamda  atroflicha  fikr 

yuritilgan.  Bu  borada  xususan  atmosfera  havosi  va  uning  ifloslanishi,  uning  tirik 

organizmlarga ta’siri keng o’rganilgan. 

Sh.A.Shirinboyev,  M.G.Safin  [26]  «»Atrof  muhitni  muxofaza  qilish» 

monografiyasida  atmosfera  havosini  muxofaza  qilish  muammolari,  uni 

ifloslantiruvchi  manbaalari,  uning  o’simliklar,  hayvonlar  va  odam  organizmiga 

ta’siri,  ifloslanish  oqibatlari  va  muxofaza  qilish  chora  tadbirlari  atroflicha  tahlil 

qilingan. Agar biz, Respublikamizda mustaqillikning ikkinchi besh yilligi davrida 

atmosfera  xavosini  ifloslantiruvchi  moddalarning  chiqarib  tashlash  ko’payishiga 

nazar  tashlasak,  unda  aholi  sonining  asta-sekin  bo’lsa-da  oshib  borishi  bilan 

ifloslantiruvchi  moddalarning  ko’lamini  oshib  borishi  tendensiyasi  mavjudligida 

namoyon bo’ladi (1.2-jadval).