Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Юракнинг ёшга хос хусусиятлари
 
Катта одарнда юрак конус шаклида бўлиб, кўкрак қафасида учдан бир 
қисми чап томонда учдан икки қисми ўнг томонда жойлашган мускулли 
органдир. У уч қаватдан ташқи - сероз, эпикард - ўрта мускул - миокард ва ички 
ясси эпителий - эндокарддан тузилган. Эпикард юрак халтасига туташиб 
кетган. Юракнинг мускул қавати кўндаланг тарғил мускул толаларидан тузил-

---

190 
ган. Лекин юрак мускулларининг функцияси силлиқ мускуллариникига ўхшаб 
кетади. Одам юраги 4 камерали бўлиб, бир биридан ажралган ўнг ва чап 
бўлакларга, улар ўз навбатида ўнг ва чап бўлмача ва қоринчаларга бўлинади. 
Бўлмачалар билан қоринчалар ўртасида чодирсимон қопқоқлар (клапан-
лар), юрак қоринчалари билан қон томирлари орасида ҳам ярим ойсимон 
қопқоқлар (клапанлар) бўлиб, улар фақат бир томонга очилади. 
Юракнинг ўнг бўлагига танадан келаётган вена қон томирлари, чап бўла-
гига ўпкадан келаётган артерия қони бўлган ўпка веналари қуйилади. Юрак-
нинг асосий иши қонни қон томирларига босим остида ҳайдаб беришдир. Қон 
артерия томирлари орқали юракдан чиқади, вена томирлари орқали юракка 
қуйилади. 
Бола туғилган кунидан бошлаб, юраги ўсиб, вазни орта боради ва функ-
цияси ўзгаради. Бу жараён бола ҳаётининг биринчи йилида. қисман боғча ва 
жинсий балоғат ёшида жуда тез содир бўлади. 
Янги туғилган боланинг юраги дақиқасига 120-140, 1-2 ёшда 110-120, 5 ёшда 
95-100, 10-14 ёшда 75-90, 15-18 ёшда 65-75 марта қисқаради ва ҳоказо. Юрак 
бир марта қисқарганда қон томирларга ҳайдаб чиқарган қон миқдори юракнинг 
систолик ҳажми дейилади. Ўрта ҳисобда у янги туғилган болада 2,5 см
3
ни, 1 
ёшда 10 см
3
ни, 5 ёшда 20 см
3
ни, 15 ёшда 40-60 см
3
. ни, катта одамда 65-75 см
3
ни ташкил этади. 
Юрак бир дақиқада қон томирларга ҳайдаган қон миқдори юракнинг 
дақиқалик ҳажми дейилади. Янги туғилган болада бу 350 см
3
га, 1 ёшда 1250 
см
3
га, 5 ёшда 1800-2400 см
3
га, 10 ёшда 2500-2700 см
3
га, 15 ёшда 3500-3800-
см
3
га, катта одамда 3500-4000 см
3
га тенг бўлади. 
Болаларда юрак тонининг ўртача давомлилиги катта одамникидан анча 
кам бўлади. Юракнинг биринчи тонининг давомлилиги 1-3 ёшда 0,07 сония; 3-6 
ёшда 0,09 сония; 6-10 ёшда 0,10 сония; 10-12 ёшда 0,13 сония; катта одамда эса 
0,15 сония бўлади. Юракнинг иккинчи тонининг давомлилиги 1-3 ёшда 0,065 
сония; 3-6 ёшда 0,073 сония; 6-10 ёшда 0,1 сония; катта одамда 0,12 га тенг.