Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Кўз аккомодацияси
(кўзнинг мослашиши) турлича узоқда турган нар-
саларни аниқ ажратиш қобилиятидир. Кўз аккомодацияси кўз соққасини 
ҳаракатга келтирувчи нервнинг парасимпатик толалари билан таъминланмаган 
киприксимон мускулларнинг рефлектор қисқариши натижасида гавҳар 
эластиклиги ўзгаришидан вужудга келади. Мускуллар қисқарганда, 
киприксимон боғламлар тонуси ошиб, гавҳарнинг бўртиқлиги ортади ва нур 

---

66 
синдириш кучи кўпаяди. Нарса кўзга жуда яқинлаштирилганда киприксимон 
мускуллар шу хилда қисқаради. Киприксимон мускуллар бўшашганда кип-
риксимон боғламлар тортилади ва гавҳарнинг эгрилиги, нур синдириш кучи 
камаяди. Узоқдаги нарсага қараганда шундай бўлади. Нарса кўздан 65 см 
узоқда бўлганда киприксимон мускуллар қисқаради. Одам яқиндаги нарсаларга 
қараганда гавҳар қавариқроқ, узоқдаги нарсаларга қараганда эса яссироқ 
бўлади. 
Яқиндан ва узоқдан кўриш.
Яқиндан ва узоқдан кўриш туғма бўлиши, 
шунингдек, ҳаётда орттирилган бўлиши ҳам мумкин. Яқиндан кўрадиган киши-
ларда параллел нурлар марказий чуқурчанинг олдинги томонида тўпланади, 
аккомодация натижасида киприксимон мускуллар доим таранг туради. Яқиндан 
кўрадиган одамда тарқалган ёруғлик нурлари кўзнинг марказий чуқурчасига 
тушади. Шунинг учун ҳам нарсаларнинг тасвири аниқ кўринмайди. 
Узоқдан кўришда кўзининг узун ўқи калта бўлиб қолади ва ёруғлик нур-
лари тўр парда орқасида тўпланади. Асосий фокус парданинг орқасига тўғри 
келганидан нарса тасвири равшан бўлмайди. 
Рангларни сезиш.
Кўринадиган нарсаларнинг ҳаммаси рангли бўлади. 
Нарсаларнинг турли узунликдаги ёруғлик тўлқинларини ютишига ёки акс 
эттиришига қараб, рангини сезамиз. Спектрда 8 хил ранг бўлиб, улар орасида 
оралиқ ранглар жуда кўп. Бизнинг кўзимиз 200 га яқин оралиқ рангларни аж-
ратади. Спектрдаги барча тўлқинларнинг акс этиши оқ ранг сезгисини келтириб 
чиқаради, нарса ҳамма рангларни ютганда эса қора бўлиб кўринади. Колба-
чалар тўр парданинг ранг сезувчи ҳужайралари ҳисобланади. Таёқчалар нарса-
нинг рангини сезмайди. Шунинг учун ҳам кечаси ҳамма нарса бир хилда кул 
ранг бўлиб кўринади. Баъзи одамлар рангларни ажрата олмайди. Бу касалликни 
биринчи марта Далтон аниқлагани учун унинг номи билан далтонизм деб ҳам 
аталади.