Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Нафас физиологияси 
 
Нафас олиш ва нафас чиқаришнинг бир маромда алмашиниб туриши 
нафас акти деб аталади. Осойишта нафас олинган пайтда ташқи қовурғалараро 
мускуллар, диафрагма ва кўкрак қафасини кенгайтирадиган нафас мускуллари 
қисқаради, шунинг натижасида плевра ичидаги босим камайиб, ўпканинг кенга-
йиши учун шароит юзага келади. Шу вақтда атмосфера ҳавоси ҳаво ўтказувчи 
йўллар орқали кириб, алвеолалаларни тўлдиради. Нафас олиш нафас ҳаракат-
ларининг бир дақиқадаги сони нафас тезлиги деб аталади. Нафас тезлиги 
эркакларда 16 та аёлларда 18 та бўлади.
Нафас иккита ташқи ва ички нафас олишга бўлинади. Ташқи нафас олиш 
деб ўпка билан қон ўртасидаги газ алмашинувига айтилади. Ички нафас олиш 
ёки тўқималар аро нафас олиш деб, ҳужайраларда модда алмашинувини 
таъминловчи тўқималар билан қон ўртасидаги газ алмашинувига айтилади. 
Ташқи муҳитдан олинаётган нафас ҳавосида 20,95% кислород, 0,03-
0,04% карбонат ангидрид гази, 79,02% азот, 0,47% сув парлари бўлади. Нафас 
билан чиқарилган ҳаво таркибида эса 16,3% кислород, 4% карбонат ангидрид, 
79,1% азот бўлади. Ҳавода кислород миқдори асосан бир меъёрда сақланади, 
юқори баландликда бироз ўзгаради. 

---

170 
Одам нафас олаётганда ҳавода CО
2
миқдорини 2-3% қадар ортишига 
чидай олади. Агарда CО
2
миқдори 4-5%га еца, одамнинг юрак қисқариши 
тезлашади, бош оғрийди, қусади, ҳушидан кетиши мумкин. Одам учун айниқса 
CО
2
гази ниҳоятда зарарли бўлиб ҳисобланади. 
Дақиқалик ўпка вентиляцияси деб бир дақиқада нафасга олинадиган 
ҳаво миқдорига айтилади. Бу ҳажм 1 дақиқадаги нафас ҳаракатлари сонига 
кўпайтирилган нафас ҳажмига тенг. 
Ўпканинг ҳаётий сиғими деб олдин чуқур нафас олиб туриб, кейин нафас 
чиқариш мумкин бўлган ҳаво миқдорига айтилади. Бу бир марта нафас 
олгандаги ўпканинг ҳажмидир. Уни спирометрда ўлчанади.