Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

2. Asosiy vositalarni turkumlash va baholash
Asosiy vositalar bajaradigan vazifasiga ko‘ra ishlab chiqarish va noishlab chiqarish vositalariga 
bo‘linadi. Ishlab chiqarish asosiy vositalari bevosita moddiy ne’matlarni yaratishda ishtirok etadigan 

---

137 
vositalaridir, Noishlab chiqarish asosiy vositalari guruhiga uy-joy hamda kommunal-xo‘jalik maishiy 
xizmat, soglikni saklash, ta’lim va boshqa-larning asosiy vositalari kiritiladi. 
Ishlab chiqarish va xo‘jalik faoliyatida asosiy vositalar obyektlardan foydalanish darajasiga ko‘ra 
quyidagi guruhdarga bo‘linadi: 
♦
foydalanilayotgan; 
♦
zaxirada turgan; 
♦
ishlamayotgan asosiy vositalar. 
Asosiy vositalarning bunday guruhlanishi ulardan foydalanish samaradotlya baholash, eskirgan 
vositalarni almashtirish, keraksiz asosiy vositalarni boshqa kog berish yoki sotish to‘g‘risida Qaror 
qabul qilish, shuningdek ularning eskiripshn::hisob-kitob qilish uchun zarur. 
Asosiy vositalar natural-moddiy tarkibiga ko‘ra quyidagi guruhlarga bulinadi: 
yer; 
yerni obodonlashtirish bo‘yicha kapital sarflar; 
imoratlar; 
inshootlar; 
o‘zatuvchi moslamalar; 
mashina va jihozlar;
e
transport vositalari; 
asbob-uskunalar; 
ishlab chiqarish inventarlari; 
xo‘jalik inventarlari; 
ish hayvonlari va maxsuldor chorva; 
ko‘p yillik daraxtlar; 
boshqa asosiy vositalar. 
Yer 
amaldagi qonunchilikka b inoan korxonaga mulk tarzida berilgan er mayds O‘zbekiston 
Respublikasi Er kodeksining 17-moddasiga binoan, «yuridik shaxs: kodeksi va boshqa qonun 
hujjatlariga muvofiq doimiy egalik qilish, doimiy fonda, muddatli (vaqtincha) foydalanish, ijaraga olish 
va mulk huquqi asosida er uchastka ega bulishlari mumkin». Erning qiymatiga uni harid qilishda 
kuchmas mulk agentlik to‘lanadigan komission to‘lovlar, advokatlik xizmati uchun haq harid qilishdagi 
to‘lovlari, drenaj qiymati, erni tozalash va boshqa harajatlar qo‘shiladi.