Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Statistik hisob. 
Bu hisob jamiyatimizda yuz berayotgan ommaviy, ijtimoiy–iqtisodiy, 
siyosiy hodisalarni o‘rganish va nazorat qilish, ular to‘g‘risidagi ma’lumotlarni yig‘ish hamda qayta 
ishlash tizimidan iborat. Xo‘jalik hisobining bu turi butun davlat iqtisodiyotini va uning 
tarmoqlarining rivojlanish jarayonini o‘rganishga yo‘naltirilgan. Uning obyekti alohida korxona, 
tashkilot, butun bir iqtisodiyot yoki uning biror tarmog‘i bo‘lishi mumkin. 
Statistik hisobda o‘rganayotgan obyekti va qo‘yilgan maqsadiga qarab natura, mehnat va pul 
o‘lchov birliklaridan, umumlashgan ko‘rsatkichlarni olish uchun operativ va buxgalteriya hisobi 
ma’lumotlaridan keng foydalaniladi.
Statistik hisobni yuritish, tashkil qilish belgilangan nizom va yo‘riqnomalar bilan tartibga 
solinadi. Statistik hisobot shakllari Moliya Vazirligi, Davlat Statistika Qo‘mitasi, teshli 
idoralar tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. Bu hisobning o‘ziga hos xususiyati shundaki, 
birinchidan bir turli ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni o‘rganish, kuzatish va tahlil qilishda ko‘p 
qo‘llaniladi, ikkinchidan, boshlanish va tugallash muddatlari belgilanadi. Statistik hisobni 
operativ hisobdan farqi birinchidan ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar to‘liq sodir etilgandan 
keyingina olib boriladi, ikkinchi farqi o‘tkazilgan kuzatish natijalari belgilangan 
hisobot shakllarida yaxlit va umumlashtirilgan holda ko‘rsatiladi. 
Buxgalteriya hisobi – 
har qanday mulkchilik shaklidagi korxona xo‘jalik faoliyatini yalpi, 
uzluksiz kuzatish va nazorat qilish, sodir bo‘lgan voqea–hodisalarni hisob registrlarida qayd qilish, 
ularga ishlov berish hamda hujjatlarga asoslangan holda moliyaviy hisobot ko‘rinishida 
axborotlarni foydalanuvchichilarga taqdim qilish tizimidir.
 
“Buxgalter” 
atamasi nemis tilidan tarjima qilganda, 
buck
–kitob,
halter
–tutish so‘zlarining 
birikmasi bo‘lib, kitob tutuvchi degan ma’noni anglatadi. Ingliz tilida so‘zlashadigan mamlakatlarda 
buxgalteriya hisobi 
“accounting”
deb yuritiladi.
Buxgalteriya hisobida har qanday xo‘jalik operatsiyasi bo‘yicha tegishli tarzda 
tuzilgan, barcha zaruriy ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan, mas’ul shaxslar tomonidan imzolangan 
va tasdiqlangan hujjat tuzilishi kerak.
Buxgalteriya hisobining boshka hisob turlaridan farq qilib , bu hisobning predmeti 
va metodlari shakllangan bo‘lib, xo‘jalik faoliyati davomida qonunda belgilangan moddalar bo‘yicha 
faoliyat yuritadi. 
Buxgalteriya hisobi yordamida xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini baholash, foyda va 
zararlarini aniqlash uchun asos yaratiladi. Buxgalteriya hisobidagi yozuvlar asosida belgilangan 
muddatlarda hisobot tuziladi. 
Buxgalteriya hisobiga qo‘yiladigan asosiy talablardan biznes reja ko‘rsatkichlarini 
bajarilishini nazorat qilishd ir. O‘z navbat i d a i ch ki i m k oni yat l a rd an un um l i
foyd al ani sh ni ta’minlashdir. 
Korxona va tashkilotlarda mavjud mablag‘lar kuzatish davomida o‘zining tuzilishinigina 
emas, balki miqdoriy holatini ham o‘zgartirib boradi. Hisob turlarini to‘g‘ri belgilash 
kuzatilayotgan xodisa va jarayonlarni to‘g‘ri nazorat qilish imkonini berish bilan ular o‘rtasidagi 
o‘zaro bog‘liqlikni ta’minlaydi. 
Hisobning har bir turi bir xil xo‘jalik operatsiyasini turli vaziyatlarda ko‘rib chiqadi, bu esa 
ayrim bosqichlarda uning foydalanuvchilarini qiziqtiradigan axborot oqimlarining kesishishini istisno 

---

11 
qilmaydi. Bunga erishish hisobning barcha turlariga hos bo‘lgan muhim xususiyat, ya’ni bir xil 
o‘lchovlardan: