Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Ташқи самаралар 
Лойиҳанинг 
лойиҳа 
доирасида 
харажатларга 
ҳам, 
манфаатларга ҳам кирмайдиган, шу туфайли молиявий ҳужжатларида 
акс этмайдиган натижалари ташқи самаралар, деб аталади. Аммо 
бундай самаралар жамиятнинг бошқа аъзоларига салбий ёки ижобий 
таъсир кўрсатса ёки мамлакат олдида турган мақсадларга эришишга 
хизмат қилса, уларни иқтисодий таҳлилда ҳисобга олиш зарур. 
Ташқи харажатларга мисол тариқасида тўғонлар қурилиши 
натижасида экин майдонларининг сув остида қолиши, атроф-
муҳитнинг ифлослантирилиши, суғориш тизимининг аҳоли 
соғлигига ва балиқчилик хўжаликларига таъсирини, ташқи 

---

206 
манфаатларга — ўқитиш жараёнида олинган билимларни келтириш 
мумкин. 
Янги технологияларни қўллаш учун бир лойиҳа бўйича 
ускуналарни импорт қилиш иккинчи лойиҳа учун бу жараёнлар 
арзон ва осон кечишига олиб келиши мумкин. Бунга биринчи 
лойиҳада иштироқ этган мутахассисларни жалб этиш орқали 
эришилади. Ташқи манфаатларга, шунингдек, таълим даражаси 
ортиши натижасида туғилиш суръатларининг пасайишини, 
транспорт тизимининг ривожланиши натижасида ишчи кучи 
ҳаракатчанлигининг кучайишини ва ҳоказоларни мисол қилиб 
келтириш мумкин. 
Лойиҳаларнинг барча ташқи самараларини ҳисобга олиб 
ўлчаб бўлмайди, шу сабабли уларнинг энг муҳимларини ҳисобга 
олиш ҳамда ички самаралар қаторига киритишга ҳаракат қилиш 
зарур. Масалан, тўғон қурилиши ер ости сувлари сатҳи 
кўтарилишига олиб келса, лойиҳага дренажлар қуриш вазифасини 
ҳам киритиш зарур. 
Айрим лойиҳаларнинг ташқи самараси таркибига халқаро 
самара ҳам киради. Масалан, экспортни оширишга қаратилган 
лойиҳа натижасида маҳсулот баҳоси жаҳон бозорида пасайиши 
мумкин. Бундан импорт қилувчилар манфаат кўрса, шу турдаги 
маҳсулотни экспорт қилувчи бошқа давлатлар зарар кўрадилар ва 
ҳоказо. Иқтисодий таҳлилда асосан мамлакат ичидаги манфаат ва 
харажатларгина кўриб чиқилади. Халқаро лойиҳаларда эса барча 
иштирокчи давлатларнинг фойда-зарарлари ҳисобга олиниши 
лозим.