Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

3. Инвестициялар рақобатбардошлигини таъминлашда 
иш ҳажми, сифат ва баҳо омилларининг ўзаро 
боғлиқлиги 
Бозор муносабатлари шароитида тадбиркорлик субъектлари 
фаолиятининг ривожланиши билан бирга, эркин рақобатнинг 
вужудга келиши ва бозорни тартибга солиб турувчи унсур 
сифатида амал қилиши муқаррар. Аммо иқтисодий адабиётларда бу 
масала етарли даражада ёритилган эмас. Айниқса, тадбиркор 
фаолияти ва товарининг рақобатбардошлигини баҳолаш ва таҳлил 
қилиш масаласи умуман қараб чиқилмаган. Шу туфайли ишда 
мазкур масалаларга алоҳида аҳамият берилмоқда. Бунинг яна бир 

---

105 
жиҳати шундаки, бозор тизимида унинг унсурлари тўлиқ ишлашга 
тушгач, тадбиркор ўзининг рақобатбардошлигини таъминламаса, 
унинг синиши, инқирозга учраши табиий.
Тадбиркор ўзининг рақобатбардошлигини аниқлаш учун эса, 
уни баҳолаш ва таҳлил қилиш йўлларини яхши билиши лозим.
Бозор тизимида ўзининг рақобатбардошлигини таъминлаши 
учун тадбиркор қуйидаги учта, энг муҳим унсурларни кўпайтириб 
туришдан манфаатдор. Буларга: 
1. 
Иш ҳажми, яъни маҳсулот ишлаб чиқаришни, иш 
бажаришни ва хизмат кўрсатишни кўпайтириш. 
2. 
Агар имкони бўлса, товар (маҳсулот, иш, хизмат) баҳосини 
ошириш. 
3. 
Ишлаб чиқараётган товар (иш, хизмат) сифатини ошириш. 
Ушбу унсурлар ўртасидаги боғлиқликни қуйидагича ифодалаш 
мумкин. 
Тадбиркорнинг 
рақобатбардошлиг
ини таъминловчи 
омиллар
Иш ҳажми 
Сифати 
Баҳоси 
 
2-Чизма. 
Тадбиркорнинг 
рақобатбардошлигини 
таъминловчи
омилларнинг бир-бири билан боғлиқлиги
Тадбиркорнинг рақобатбардошлигини таъминлашда асосий 
унсурлар ичида баҳо муҳим ўрин тутади. Аммо шуни эътироф этиш 
керакки, товар (иш, хизмат)нинг ҳажми ҳам, унинг сифати ҳам 
тадбиркорга бевосита боғлиқ. Аммо баҳо ҳамиша унинг хоҳиш-
иродасига ёки саъй ҳаракатларига боғлиқ эмас. Уни бозорнинг 
қонунлари тартибга солади.
Тадқиқотлар кўрсатдики, тадбиркор ўзининг баҳо сиёсатини 
шакллантиришда, унинг ўзгаришини кузатиб боришда бирқанча 

---

106 
омилларга аҳамият бериши лозим экан. Буларга қуйидагилар 
киради: 
1. 
Баҳонинг миқдори тадбиркор харажатини қоплайдиган ва 
маълум даражада унга фойда келтирадиган бўлиши.
2. 
Баҳонинг миқдори харидорни қочирмайдиган, яъни 
рақобатчиларининг маҳсулотига нисбатан унинг баҳоси озгина 
бўлсада камроқ белгиланиши. 
3. 
Ушбу товар баҳоси бозор ва давлатнинг нархлаштириш 
сиёсатига зид бўлмаслиги, яъни тадбиркор фойдаси маҳсулот (иш, 
хизмат) ишлаб чиқаришни кўпайтириш ўрнига, фақат баҳони 
ошириш эвазига амалга ошмаслиги. Шу туфайли маҳсулот 
таннархига қўшиладиган максимал фойда миқдори билан 
ҳисобланганда, товар баҳосининг миқдори меъёрдан ошиб 
кетмаслиги лозим.
4. 
Мазкур товарга (иш, хизматга) бозор тўйинган бўлиб, 
унинг баҳоси пасайиш тенденциясига эга бўлганда, баҳонинг 
пасайиши таннархдан пастга тушиб кетадиган бўлса, мазкур 
товарни (иш, хизматни) ишлаб чиқаришни тўхтатиб, бошқа 
бозоргир товарни (иш, хизматни) ишлаб чиқаришга ўтиш, яъни 
фаолиятни зудлик билан ўзгартириш лозим.
5. 
Товарни харидор қанча кўп оладиган бўлса, шунга мос 
равишда унинг баҳосини пасайтириб бориш амалиётини қўллаш 
лозим. Бу харидорни баҳо сиёсати билан рағбатлантириш эвазига 
ўзига жалб қилади ва уларнинг сонини муттасил ошириб боради. 
Бу усул ҳам жаҳон амалиётида синалган бўлишига қарамасдан, 
бизда унга ҳали кенг кўламда ўтилган эмас.
Баҳо сиёсати иқтисодий сиёсат тизимида ўта нозик 
сиёсатдир. Шу туфайли бозорни ўрганишда, талаб ва таклиф 
мувозанатини тузишда бу масалага алоҳида аҳамият бериши, 
тадбиркор ва унинг маркетологлари рақобатчи тадбиркорлар 
товарининг баҳосини, уларда қўлланилаётган баҳо сиёсатини яхши 
ўрганиб боришлари лозим. Бу ҳолат мазкур тадбиркорнинг 
рақобатбардошлигини таъминловчи асосий омиллардан бири бўлиб 
ҳисобланади.
Тадбиркор баҳо сиёсатини белгилашда фақат рақобатчилари 
томонидан ишлаб чиқиладиган товар (иш, хизмат)ларининг баҳоси 
билангина қизиқиб қолиши, уларнинг фақат баҳо сиёсатини 
ўрганиш билан эмас, балки шу ва бошқа ҳудудлардаги 
бозорлардаги ҳолатни ҳам ўрганиши лозим. Агар, бир маҳсулот бир 

---

107 
бозорда бир хил баҳода сотилса, иккинчисида ундан юқори ёки 
паст бўлиши мумкин. Агар, шу бозорга товарни олиб бориб сотиш, 
ташиш 
харажатларини 
қоплаб 
кўпроқ 
фойда 
олишни 
таъминлайдиган бўлса, ўша бозорни ҳам эгаллашга ҳаракат қилиш 
мақсадга мувофиқ.
Тадбиркор қанча кўп бозорни эгалласа, у шунча ўзининг 
яшовчанлигини ва рақобатбардошлигини таъминлаб боради. Бу 
учун тадбиркорда тегишли маълумотлар бўлишини тақозо қилади. 
Биргина Самарқанд ва Каттақўрғон шаҳарларидаги бешта 
бозордаги нархни олайлик. (1-жадвал).