Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

мувофиқ йўналтириб, кўпроқ фойда олиш қобилиятининг 
кучлилиги тушунилади. 
Ҳар бир тадбиркор кенг кўламда фаолият кўрсата олсагина, 
рақобатбардошли бўлади. Энг муҳими, у бошлаган фаолият 
бугунги кун натижаси билан чекланиб қолмаслиги керак. Албатта, 
келажак истиқболини кўзда тутган, унга мўлжалланган бўлиши 
лозим. Масалан, тадбиркор тегирмонга эга. У ерда ун ишлаб 

---

96 
чиқаради ва сотади. Кўлами кенгроқ бўлиши учун тадбиркор, энг 
аввало, шу тегирмондан ишлаб чиқарадиган ундан нон ишлаб 
чиқаришни йўлга қўйса ва шу нонни сотиш учун бир қанча 
ҳудудларда савдо дўконини ташкил қилса, мақсадга мувофиқ 
бўлади. Иккинчидан эса, ун ва нон ишлаб чиқариш истиқболли 
соҳа. Ҳамиша истеъмол қилиниб туриладиган маҳсулотлардир. 
Аммо бошқа рақобатчиларига нисбатан ўз маҳсулотининг 
сифатини ошириши ва нархини ҳаддан зиёд кўтариб юбормаслик 
чораларини кўриши керак. Шундагина у, рақобатбардош ва рақобат 
майдонида инқирозга учрамайдиган бўлади. 
Иккинчи йўналиш, бу тадбиркорнинг товари (иши, хизмати) 
рақобатбардошлигидир. Бу тушунчага қуйидагича таърифни тавсия 
қиламиз. 
Тадбиркор товари (иши, хизмати) рақобатбардошлиги 
деганда, рақобатдош субъектлар товари (иши, хизмати)нинг 
сифати ва нархига нисбатан истеъмолчига (харидорга) 
қулайлиги, унга кетадиган харажатларнинг самарадорлиги ва 
шу товардан оладиган фойданинг кўплигини таъминловчи 
омиллар тизими тушунилади. 
Аммо, шуни таъкидлаш жоизки, ҳозирги ўтиш иқтисодиёти 
шаро-итида мамлакатимизда эркин рақобат муҳити тўлиқ яратилди, 
деб бўлмай-ди. Чунки бу жараён ҳам маълум шаклланиш даврини 
ўтамоғи лозим.
Тадқиқотлар кўрсатадики, бозор муносабатлари шароитида 
рақобатнинг бир қанча шакллари мавжуд экан. Улар ҳақида 
хорижий ва мамлакатимиз олимлари томонидан яратилган 
асарларни ўрганиб, шундай хулосага келдикки, Ўзбекистонда 
унинг ҳозирги ўтиш иқтисодиёти шароитида учта шакли мавжуд: 
такомиллашган, олигополлашган ва монополлашган рақобатлар 
(14.1-чизма). 
Рақобатнинг бу хусусиятларидан кўриниб турибдики, у бозор 
муносабатлари шароитида иқтисодиётни ҳаракатга келтирувчи 
асосий куч сифатида намоён бўлади. Шу туфайли ҳозирги ўтиш 
даврида давлатнинг асосий функцияларидан бири мамлакатимизда 
эркин рақобат муҳитини яратишдан иборатдир.
Эркин рақобат, энг аввало, иқтисодиётнинг қуйи бўғинида, 
яъни фирма, корхоналар ва корпорациялар каби хўжалик юритувчи 
субъектлар ўртасида яратилмоғи лозим.

---