Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

пермасида липид ва фруктоза
бўлиб, айғир ва еркак чўчқалар спермасида 
бу моддалар жуда кам, булардан ташқари К, На, СИ оз миқдорда Мг, Cу. Зн 
ва бошқа елементлар ҳам учрайди. 
Сперматазоидлар. спермани асосини ташкил қилиб унинг узунлиги 50-
70 мкм, ҳажми 16-19 мкм
3 
бўлиб, 1677 йил Голланд олими Левенгук 
томонидан очилган бўлиб, микроскоп тагида сперматазоидларни бошчаси, 
бўйни, тана ва думи кўринади. Сперматазоидларнинг боши махсус ниқоб 
парда билан ўралиб ингичка нозик бўйинчаси билан туташиб, бўйинчаси 
анча муртдир. Сперматазоид бошчаси тухум ҳужайрага кирганидан кейин 
бўйни узилади ва уруғланган тухум ҳужайраси ичида сперматазоидни 

---

454 
бошчаси қолади. Сперматазоидларнинг 75% Н
2
О, 25% қуруқ модда бўлиб, бу 
қуруқ модданинг 85% оқсил, 13,2% липид, 1,8% минерал моддалар ташкил 
етади. Сперматазоиднинг бош қисмида ДНК кўп, 2,7% яқин фосфор 
ташқарисида систинга бой бўлган парда билан ўралган. Сперматазоидлар 
нормал шароитда олдинга қараб ҳаракатланиб буқаларда 5 мм/дақиқа, 
қўчқорда 4 мм/дақиқа, қуѐн ва итларда 2 мм/дақиқа тезликга тенг ва турли 
таъсиротларда ҳаракат қобилиятлари йўқолиб, бундай спермаларни 
қочиришга ишлатилмайди. Сперматазоидлар манфий зарядланган бўлиб, 
кислотали муҳитда ѐпишқоқлиги ошиб ўлади. Улар ҳарорат 37-39
о
бўлганида 
ҳаракатчан, ҳарорат ошиши билан улар ўлади. Буқа, қўчқорларнинг янги 
спермаси нейтрал муҳитга ега (6,7-,6,9), еркак чўчқа, айғирларда ишқорийроқ 
(7,2-7,6). Кислотали муҳитда сперматазоидларни ҳаракати секинлашиб 
тўхташи ҳам мумкин, ишқорий муҳитда еса уларни ҳаракати тезлашиб ҳалок 
бўлади. Сперматазоидлар учун зарур енергия нафас (гликолиз, фруктолиз) 
жараѐнлари натижасида олиниб, буқа ва қўчқорлар спермасида фруктолиз ва 
гликолиз кузатилиб, айғирлар спермасида қанд кам бўлиб, керак бўлган 
енергияни сперматазоидлар нафасининг бошқа жараѐнларидан олади.