Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети


а сийдикни ҳаракатланишига сийдик



Download 3,13 Mb.
Pdf ko'rish
bet227/268
Sana05.01.2023
Hajmi3,13 Mb.
#897834
1   ...   223   224   225   226   227   228   229   230   ...   268
Bog'liq
hajvonlar fiziologiyasi

а сийдикни ҳаракатланишига сийдик 
йўлларини чувалчангсимон-перисталтик ҳаракати қулайлик туғдириб 
ҳар дақиқада 1-5 мартадан такрораланиб 20-30 мм/сек тезлик билан 
ҳаракатланади. Қовуқ сийдикга тўлгандан кейин вақти-вақти билан 
ташқарига чиқариб туради. Сийдикнинг йиғилиши ва ички сийдик йўлларига 
ўтмаслиги учун қовуқдан сийдик чиқариш канали бошланадиган жойда 
мускулли - қовуқ сифинктори ундан пастроқда сийдик чиқариш сфинктори 
жойлашган. Қовуқ тўлаѐтганда бу сфинкторлар ѐпиқ бўлиб сийдикнинг 
ташқарига чиқарилмаслигини таъминлайди. Ички сийдик йўлларининг 
қовуққа қуйиладиган жойида еса шиллиқ парда бурмаси бўлиб сийдикни 
қовуқдан ҳатто қисқариш пайтида ҳам ички сийдик йўлларига чиқишга йўл 
қўймайди. 
Қовуқ девори бир меъѐрда тоник қўзғалиб таранг ҳолда бўлиб, 
буйракдан келаѐтган сийдик миқдорига қараб ўзгариб, қовуқ тўлабориши 
билан сийдикни ташқарига чиқаришга еҳтиѐжи туғилиб, сийги қистайди. 
Қовуқ қисқариши ва қовуқ каналларининг сфинкторларининг бўшаши 
сийдикни сийдик чиқарув кана-лига ҳайдаб ташқарига чиқаради. Сийдик 
тугагач сфинкторлар ѐпилиб яна сий-дик тўплана боради. Қовуқ тонуси 
пасайиб кенгаябошлайди ва янги порсия сийдик қабул қилина бошлайди. 


443 
Сийдик чиқарилиши рефлектор жараѐн бўлиб, сфинкторлар фаолияти 
симпатик ва парасимпатик нерв толалари орқали бошқарилади. 
Симпатик нерв қўзғалганда қовуқ кенгаяди сфинкторлар ѐпилади ва 
сийдик йиғилиши учун қовуқда шароит туғилади. Парасимпатик нерв 
қўзғалганда еса қовуқ тонуси ошади ва қисқаради, сфинктор бўшашиб 
очилади ва сийдик чиқиши учун шароит яратилади. Сийдик чиқарилишини 
бошқарадиган марказ орқа миянинг бел-дўмғаза соҳасида жойлашган бўлиб 
сийдик ажралиш рефлекси қуйидагича содир бўлади. Қовуқ тўлиши 
ресепторларни қўзғатиб, импулслар сийдик чиқариш марказига бориб марказ 
қўзғалади, жавоб парасимпатик нерв толаси орқали қовуққа берилиб қовуқ 
қисқариб сфинкторлар бўшашиб сийдик ташқарига чиқарилади.
Сийдик чиқарилишини бошқарадиган орқа миядаги марказ узунчоқ 
мия, ўрта мия ва бош мия яримшарлар пўстлоғи назоратида бўлиб, бу 
сийдикни тўхтатиб туриш ѐки кучайтириш, яъни ихтиѐр, хохишига қараб 
сийиш билан намоѐн бўлади. Бир йўла ташқарига чиқарилган сийдик 
миқдорига 
диурез
дейилиб бир қатор факторлар таъсирида ўзгариб туради ва 
ўртача бир кеча кундузда отлар 5,0, қорамол 6-20, чўчқаларда 2-5, қўй 0,5, 
итлар 0,5-2,0, мушук 0,05-0,2, қуѐн 0,04-0,1 литр сийдик ажратиб ажралаѐтган 
сийдикнинг миқдори ичилган сув, истеъмол қилинган озуқанинг хили ва 
таркибига, организмнинг ҳолатига, иқлим, сутканинг даврига, ҳайвонларнинг 
тури ва бошқа факторлар таъсир кўрсатади. Организмда кундузи кечасига 
нисбатан моддалар алмашинуви бир қанча тез кечганлиги туфайли сийдик 
миқдори кўп бўлиб, сув кўп ичганда ѐки серсув озуқалар кўпистеъмол 
қилганда диурез миқдори ортади. Агар ҳайвон кўп терласа диурез камаяди. 
Сийдик ҳосил бўлишига буйрак фаолиятига таъсир етадиган ренал факторлар 
ва бошқа органлар орқали унга таъсир етадиган екстроренал факторлар 
таъсир етиб ажраладиган сийдик миқдорини ўзгартиради. Бу факторлар 
филтрасияга ва реабсорбсияга таъсир етади.
Филтрасияга 
таъсир кўрсатадиган ренал факторларга фаол 
коптокчалар миқдори, уларнинг капиллярларидаги қон, босими капсуладаги 
босим, коптокча 
капиллярлари ва капсула деворининг ўтказувчанлиги киради. Плазма 
онкотик босими, тўқималарнинг гидратасия даражаси, қон айланиш 
системаси ва тер безларининг фаоллик даражаси филтрасияга таъсир 
кўрсатадиган екстраренол факторлар ҳисобланади. 
Қушларнинг буйраги тузилиши ва ишалаши сут емизувчилар 
буйрагига ўхшасада қушларнинг буйрагида сийдик ҳосил бўлиши 
ўрганилмаган, уларнинг қовуғи йўқлиги туфайли ички сийдик йўллари 
клоакага очилади. Сийдигини тек-шириш учун сийдик йўллари клоакага 
етмасдан боғланиб, ташқарига чиқарилиб сийдик текширилади, акс холда 
сийдик ахлат билан аралашган бўлади. 
Турли қушлар сийдиги бир биридан фарқ қилади. Ўрдаклар сийдигида 
0,84%г органик 0,12%г анорганик модда, товуқлар сийдигида 2,09%г органик 
0,39%г анорганик моддалар бўлади.. 


444 
Қушлар сийдигида мочевина, сийдик кислота, аммиак, гуанин каби 
азотли моддалар учраб сийдик кислотаси 70% гачасини ташкил қилади ва шу 
кислотанинг кўплиги билан сут емизувчилардан фарқ қилади ва бундай 
тафовут қушлар ембрионал тараққиѐтининг ўзига хос хусусиятларига боғлиқ. 

Download 3,13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   223   224   225   226   227   228   229   230   ...   268




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish