Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

Физиология фанининг текшириш усуллари. 
Физиологиянинг асосий усули бўлиб кузатиш ва тажриба – 
эксперимент ҳисобланади. Физиологик тажрибаларда ўткир ва сурункали 
усуллардан кенг фойдаланилади. Физиолог кузатиш ва тажрибалар 
ўтказишда, тажрибага табиий ѐндашишга ҳаракат қилади ва унга сифат ва 
миқдорий характеристика беради. Физиологик тадқиқотлар ҳозир ўзининг 
юқори савиясига етган график қайд қилиш усули катта аҳамиятга эга.
Ҳозир шундай масламалар яратилганки ...... 
Аниқ ва юқори сезувчан асбоб ускуналардан фойдаланиш турли туман 
физиологик жараѐнларни кузатишга имкон яратади. 
Тажриба шакллари жуда турли тумандир ташқи муҳитнинг турли туман 
омилларини ҳайвонлар организмига таъсирини ўрганишда уларни махсус 
шароитлар яратилган керакли (муайян намлик, ҳарорат, газ таркиби, 
ионлаштирувчи нурланиш, ультрабинафша нурланиш ва б ) камераларга 
жойланади. Тажрибада аниқ маълумот олиш учунмуайян бир омил 
таъсиридан фойдаланилади. У ѐки бу органни организмдаги аҳамиятини 
ўрганиш учун шу органни организмдан олиб ташлаб, ѐки бошқа жойга 
кўчириб ўтказиб, кузатиб ўрганилади. Органни нерв система билан 
боғлиқлигини ўрганиш учун эса уни нерви кесилади (денервация). Ички 
органлар ишини ўрганиш учун найчалар ўрнатиш усулидан фойдаланилади: 
масалан: ошқозонга, ичакга ѐки сийдик пуфагига пластмасса, темир найча 
ўрнатилади, иккинчи учи эса тери юзасига чиқариб тикилади ѐки катта без 
йўллари ташқарига чиқарилиб тикилади.
Ҳайвонда ѐки улар айрим органларини функцияларини узоқ муддат кузатиш 
учун 
сурункали 
усуллардан 
кенг 
қўлламда 
фойдаланилади. 
Радиотелеметрик усул жуда ҳам қулай бўлиб, текширилаѐтган ҳайвондаги 
(табиий шароитда текширилаѐтган юқори маҳсулдор ҳайвонларнинг 

---

6 
физиологик кўрсаткичларига таолуқли) физиологик маълумотларни 
масофада туриб радиоалоқа орқали олади. Органларни изоляция қилиш 
усули ҳам катта аҳамиятга эга бўлиб, бунинг учун изоляция қилинган орган 
қон томири орқали муайян эритмани юбориб масалан: изоляция қилинган 
қулоқни турли хил формакологик моддаларга реакцияси ўрганилади. 
Тажрибалар даврида турли туман усуллардан фойдаланиш организмда 
кечаѐтган жароѐнлар моҳиятини чуқур ўрганиш имконини беради. Ҳозирги 
вақтда тадқиқотларни организмда, унинг орган, тўқима,ҳужайра, 
субклеточним ва молекуляр дпаражада ўрганилмоқа.
Физиологияни ҳар бир физиологик жараѐнларини алоҳида ўрганиш, яъни 
алоҳида ҳужайра функцияси, алоҳида органни иши ҳақида маълумот олиш 
тахлилий-аналитик услуб вазифасига киради. Лекин организм ҳаѐт 
фаолиятини тўлиқ ўрганиш учун бу етарли эмас бўлиб, организмни ташқи 
муҳит билан алоқадор ҳолда барча боғланишларни ўрганиш зарурдир. 
Шундай қилинган тақдирдагина организмларни табиий яшаш шароитларига 
яқинлаштириш мумкин.