Самарқанд давлат университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи dsc. 03/30

Алишер 
Навоийнинг 
ошиқона 
ғазалларидаги рамзий образлар тизими ва талқинлари” 
деб номланган. 
Биринчи фасл “Алишер Навоийнинг ошиқона ғазалиётидаги образлар 
тизими, уларнинг тавсиф ва таснифлари” деб юритилади. Масалани 
ёритишда маърифий адабиётда Ҳақ, солик ва мушкулот рамзияти, уларнинг 
рамзий тизимчалари, “ошиқ - ёр” тизимидаги маънодошликлар воситасида 
маърифий тушунчаларни ўрганишга доир тавсияларга
29
таянилди. Бу 
тавсиялар такомиллатирилиб, Навоий ва Ҳофизнинг ошиқона ғазалиётидаги 
образлар мисолида уларнинг аниқ бир рамзий тизимни ташкил этиши 
аниқланди ва рамзий тизимдаги образлар 4 га тасниф этилди: 
1. Ошиқнинг мақсадини ифода этувчи рамзий образлар:
ёр, 
маъшуқа, маҳбуб, жонон, пари, гул, шам, қуёш, ой, Ширин, Лайли, Узро, 
мирак, йигит, турки Шероз... 
2. Ошиқ ва ишқ йўлида ошиққа маслакдош 
ёки унга руҳий-маънавий яқинлик ҳосил қилувчи образлар:
ошиқ,
солик, толиб, фақир, гадо, дарвеш, ғариб, қаландар, ринд, самандар, булбул, 
парвона, Фарҳод, Мажнун, Вомиқ... 
3. Ошиқнинг мақсадига тўсиқ 
бўлувчи, ишқни инкор этувчи ёки унга майл кўрсатмайдиган образлар:
нафс, рақиб, фақиҳ, мухтасиб, зоҳид, обид, шайх, шоҳ, фосиҳ, булҳавас, 
ҳуснфурушон... 
4. Ишқ йўлида ошиқни қўлловчи образлар:
пир, пири 
муғон, дайр пири, соқий, муғбача, маҳрам, ҳабиб, Исо Масиҳ, Юсуф (а.с.), 
Хизр (а.с.), Мусо (а.с.) сингари пайғамбарлар... 
Ошиқона ғазалиётда учровчи бу образларнинг қўлланишига кўра 
таснифини бош қаҳрамон ва персонажларга ажратиш мумкин. Навоийнинг 
ишқ мавзусида битилган ғазаллари бош қаҳрамоннинг поэтик функциясида
29
Воҳидов Р., Неъматов Ҳ., Маҳмудов М. Сўз бағридаги маърифат. – Тошкент: “Ёзувчи”, 2001. – Б. 105-125. 

---

23 
келиб чиқиб 6 га таснифланди. Бу таснифда Ҳофиз ғазалиётининг нечоғлик 
мос келиши ҳар иккала шоир ижодидан келтирилган мисоллар асосида 
муайянлаштирилди: