Самарқанд давлат университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи phD. 03/30

Тадқиқот натижаларининг апробацияси. Мазкур тадқиқот натижалари 2 та халқаро ва 2 та республика илмий-амалий анжуманларида муҳокамадан ўтказилган.
Тадқиқот натижаларининг эълон қилинганлиги. Диссертация мавзуси бўйича жами 18 та илмий иш, Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комиссиясининг диссертациялари асосий илмий натижаларини чоп этиш тавсия этилган илмий нашрларда 6 та мақола (3 таси республика ва 3 таси хорижий журналларда) нашр қилинган.
Диссертациянинг тузилиши ва ҳажми. Диссертация кириш, уч боб, хулосалар, фойдаланилган адабиётлар рўйхати ҳамда иловалардан иборат бўлиб, асосий матн 132 саҳифани ташкил этади.


ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ
Кириш қисмида диссертация мавзусининг долзарблиги асосланган, муаммонинг ўрганилганлик даражаси баён қилинган, тадқиқотнинг мақсади ва вазифалари, шунингдек, объекти ва предмети белгиланган, тадқиқот ишининг фан ва технологияларни ривожлантиришнинг устувор йўналишларига мослиги кўрсатилган ҳамда тадқиқотнинг илмий янгилиги, натижаларнинг ишончлилиги, назарий ва амалий аҳамияти, натижаларнинг амалиётга жорий қилиниши, эълон қилинганлиги, ишнинг тузилиши ва ҳажми бўйича маълумотлар берилган.
Диссертациянинг биринчи боби “Туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмаларини ривожлантиришнинг назарий-методологик масалалари” деб номланиб, унда туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмаларини ривожлантиришнинг методологик асослари, лойиҳа таълим технологияси асосида туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмаларини ривожлантириш касбий ижтимоийлаштириш омили сифатида ҳамда амалдаги ҳолати таҳлили, шунингдек, туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмаларини ривожлантиришнинг амалиётдаги ҳолати ёритилган.
Мулоқот инсон ҳаёти ва фаолиятининг муҳим шартидир. Айнан мулоқот ёрдамида инсонлар табиатни ўзлаштириш ва ўз эҳтиёжларини қондириш учун биргаликда ҳаракат қилиш имкониятига эга бўладилар. Мулоқот жараёнида инсон хулқ-атворининг муайян образ ва моделлари шаклланиб, кейинчалик улар интериоризатсияланади. Мулоқот давомида ижтимоий ва шахсий муносабатлар амалга ошади, унинг воситасида ҳамкорликдаги фаолият рўёбга чиқарилади. Мулоқот психологияси соҳасидаги билимларни ёшлар, айниқса, бўлажак туризм соҳаси мутахассисларига етказиш уларнинг касбий саводхонлигини оширади, маънавий-ахлоқий тарбиясини юксалтиришга, бўлғуси туристик соҳасида фаолиятларини муваффақиятли амалга оширишга ёрдам беради. Мулоқот жараёнида инсон хулқ-атворининг муайян образ ва моделлари шаклланиб, кейинчалик улар интериоризацияланади. Мулоқот давомида ижтимоий ва шахсий муносабатлар амалга ошади, унинг воситасида ҳамкорликдаги фаолият рўёбга чиқарилади. Мулоқот инсон ҳаётида қанчалик юксак аҳамиятга эга эканлигини эътироф этган ҳолда унинг структураси қуйидаги элементлардан ташкил топган: 1)коммуникация-мулоқотнинг коммуникатив томони мулоқот иштирокчилари ўртасидаги ахборот алмашинувидан иборат; 2)интеракция-мулоқотнинг интерактив томони мулоқот иштирокчиларининг ўзаро таъсирлашувидан иборат; 3) ижтимоий перцепция-мулоқотнинг персептив томони мулоқот иштирокчиларининг мулоқот жараёнида бир-бирини идрок этиши ва билишидан иборат.
Мулоқот жараёнида бир-бирини идрок этаётган одамлар бир-бирини тушунишга ҳаракат қиладилар. Бунинг учун қуйидаги механизмлар ишга солинади: 1. Идентификация – инсоннинг ўзини хаёлан суҳбатдоши ўрнига қўйиши орқали унинг фикрлари ва тасаввурларини тушунишга интилиши. 2.Эмпатия – инсоннинг ўзини хаёлан суҳбатдоши ўрнига қўйиши орқали унинг кечинмалари ва хиссиётларини тушунишга интилиши. 3. Рефлекция – инсоннинг суҳбатдоши томонидан қандай идрок этилаётгани ва тушунилаётганини англашга интилиши. 4. Стереотипизация – инсоннинг суҳбатдошини тушунишга интилиши йўлида муайян шаблонлардан фойдаланиши.
Туризм йўналиши талабаларида мулоқот маданиятни кўникмаларини ривожлантириш уларда туризм соҳасига оид касб ҳақидаги аниқ тасаввурларининг мавжуд бўлишини талаб этади. Биз туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмаларини ривожланганлигини педагогик ва психологик ижтимоий мезонларидан фойдаландик.
Диссертациянинг иккинчи боби “Лойиҳа таълим технологияси асосида туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмаларини ривожлантиришнинг дидактик шарт-шароитлари” деб номланиб, унда лойиҳа таълим технологияси асосида туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмаларини ривожлантиришнинг дидактик имкониятлари, лойиҳа таълим технологияси асосида туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмаларини ривожлантиришнинг дидактик модели, лойиҳа таълим технологияси асосида туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмаларини ривожлантириш мазмуни ёритилган.
Муаммоли вазиятни ифода этиш билан бир вақтда, ўқитувчи олдиндан «Ақлий хужум» йуналиши қай тарзда кетишини режалаштириши, талабаларга муаммо юзасидан ўз фикрларини, ечим йулларини эркин баён қилишларига шароит яратиши лозим. Ушбу муаммоли вазиятларни келиб чиқиш сабабларининг барча вариантлари ва унинг ечими ҳеч қандай изоҳларсиз доскага ёзилиши ва кейин муҳокамага ўтилиши керак. Ҳар бир таклиф муаллифи ўз фикрини аниқ далиллар асосида турли соҳадаги (фанлар) билимлар асосида ишончли баён этиши, ўқитувчи эса йўналтирувчи ёки қарши саволлар бериб бориши, лекин ҳеч вақт аудиторияга босим ўтказмаслиги лозим. Мана шундай муҳитда муаммо ечими бўйича бир неча фаразлар асосий сифатида ажратиб олинади ва унинг ечими маърузада очиб қолдирилади. Семинар ёки амалий машгулотда ажратиб олинган муаммолар ва уларнинг ечими бўйича вариантлар, фаразлар кичик гypyҳарда ҳамкорлик асосида кўриб чиқилади ва тадқиқ қилинади. Лойиха қатнашчилари ўзаро топшириқ ва ролларни ўзлари ўзаро тақсимот қилишади, тадқиқот натижаларини ифода этиш, яъни якуний «маҳсулот» яратиш шаклини белгилайдилар.
Ўқитувчи қўшимча маълумотлар манбаларини айтиши ёки талабанинг мустақил фикрлаши учун керакли йўналишга бошқариши мумкин. Натижада талабалар мустақил кичик гуруҳ бўйича ҳамкорликда муаммони таҳлил қилишлари ва бу лойиҳалар услубининг оралиқ шарти бўлсада уни ечишга ҳаракат қилишлари лозим.
Шунингдек талаба муаммо ечимини излашда ўз билими, ўқуви, малакаси, тўплаган маълумотларининг қанчалик даражада етарли ёки кам эканлигини ўзи баҳолайди ва келажакда мустақил ўрганиши лозим бўлган масалалар ва мавзуларни аниқлаб олади.
Лойиҳа таркибини шакллантиришнинг қуйидаги асосий йўналишларини кўрсатишимиз мумкин: 1.Лойиха мавзуси ва турини танлаш, қатнашчилар сонини аниқлаш. 2.Белгиланган мавзу доирасида муаммо вариантларини ўйлаш ва белгилаш. 3.Гуруҳ буйича вазифаларни тақсимлаш, тадқиқот усулларини муҳокама қилиш, маълумотларни излаш, ижодий қарорлар қабул қилиш. 4. Лойиҳа иштирокчиларини ўзларининг шахсий ёки гурухий тадқиқот ва ижодий вазифалари бўйича мустақил ишлаши. 5.Олинган маълумотларни гурухда оралиқ муҳокамаси. 6.Лойиҳа ҳимояси ва танқидий муҳокама. 7.Якунлаш, ташқи баҳолаш, олинган хулосалар ва натижаларнинг келажакдаги ўрнини белгилаш, ривожланишини олдиндан баҳолаш.
Лойиҳавий фаолият бир неча машғулотни эгаллаши, айрим ҳолларда узоқ давом этиши ва шахсий ёки гypуҳий шаклларда бўлиши мумкин. Лойихани кўриб чиқишда ҳар бир лойиҳа иштирокчисига рол тақсимланади ва улар ўзларига берилган вазифани бажаришади. Айнан муаммонинг ушбу қисмини у тулиқ билади, лойиҳанинг бошқа жиҳатларини натижа гypуҳда мухокама қилинганда билади. Шу сабабли лойиҳа фаолияти бутун билиш жараёнининг стратегияси деб эмас, балки услуб сифатида қаралади.
Ўқитувчи учун лойиҳа таълимий-тарбиявий, ривожланишнинг интеграл дидактик усули бўлиб, тадқиқотни лойиҳалаш учун ўзига хос билим, кўникма ишлаб чиқиш ва ривожлантириш имконини беради.
Қуйида биз томонимиздан ишлаб чиқилган, туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмалари ривожлантиришга қартилган дидактик моделни тақдим этамиз:

Лойиҳа таълим технологиясининг ўзига хос томонларидан бири шундаки, лойиҳа ўқитувчи ва талабаларнинг биргаликдаги фаолият юритишларини талаб этади. Шунинг учун лойиҳа таълим технологияси асосида ишлаш, талабаларга янги билим, кўникмаларни эгаллашга имкон беради. Лойиҳа устида ишлаш жараёнида туризм йўналиши талабалари эртанги касбий жараёнларда зарур бўлган мулоқотчанлик кўникмаларини ривожлантириш имкониятига эга бўладилар.

“Лойиҳа таълим технологияси асосида туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмаларини ривожлантириш самарадорлиги” деб номланган учинчи бобда лойиҳа таълим технологияси асосида туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмаларини ривожлантиришга доир тажриба-синов ишлари мазмуни ҳамда тажриба-синов ишлари натижалари келтирилган.
Туризм йўналиши талабаларида мулоқот маданиятни кўникмаларини ривожлантириш уларда туризм соҳасига оид касб ҳақидаги аниқ тасаввурларининг мавжуд бўлишини талаб этади. Биз туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмаларини ривожланганлигини педагогик ва психологик ижтимоий мезонларидан фойдаландик.
Психологик мезонлар талабаларнинг мулоқот ҳақидаги тассаввурларини англаб олиши; уларнинг мулоқотчанлик ҳақидаги тасаввурлари натижаларида намоён бўлади.
Туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмаларини ривожлантириш муаммосининг ҳолатини кўриш мақсадида респондент – талабалар ўртасида суҳбат ташкил этилди. Сўнг шу суҳбат мазмуни асосида талабаларнинг мулоқотчанлик кўникмаларига эга бўлганлик даражасини аниқлаш учун очиқ сўровнома ўтказилди. Бу сўровнома Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти, “Ипак йўли” туризм ва маданий мерос халқаро унверситети, Тошкент давлат иқтисодиёт унверситети талабалари иштирок этди.
Қуйида биз томонимиздан ишлаб чиқилган, туризм йўналиши талабаларида мулоқотчанлик кўникмалари ривожлантиришга қартилган лойиха топшириқлари ва вазифаларига мос равишда дастлабки бахолаш натижалари олинди.
Ушбу олинган натижалардан кўринидаки хар иккала танлаб олинган гуруҳларнинг билиш даражаси бўйича паст даржада ўзлаштирувчилар кўпчиликни ташкил этади буни диаграммадан хам кўриш мумкин

Тажриба гуруҳининг мезонлар бўйича ўзлаштириш кўрсаткичлари

Назорат гуруҳининг ўзлаштииш кўрсаткичлари

Мулоқотчанлик мезонлари бўйича талабаларни дастлабки босқичда олинган натижалар бўйича талабаларнинг ўзлаштириш кўрсаткичлари (фоиз хисобида)

ОТМ	Мулоқотчанлик мезонлари	Тажриба гуруҳи				Назорат гуруҳи
		сони	Юқори	Ўртача	Паст	сони	Юқори	Ўртача	Паст
			%да	%да	%да		%да	%да	%да
Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти	Мотивацион	48	8,33%	35,42%	56,25%	46	8,70%	34,78%	56,52%
	Дидактик	48	10,42%	37,50%	52,08%	46	8,70%	41,30%	50,00%
	Фаолиятли	48	10,42%	33,33%	56,25%	46	8,70%	36,96%	54,35%
	Акмеологик	48	8,33%	39,58%	52,08%	46	10,87%	34,78%	54,35%
“Ипак йўли” туризм ва маданий мерос халқаро унверситети	Мотивацион	78	7,69%	28,21%	64,10%	80	8,75%	25,00%	66,25%
	Дидактик	78	8,97%	29,49%	61,54%	80	7,50%	31,25%	61,25%
	Фаолиятли	78	8,97%	26,92%	64,10%	80	8,75%	28,75%	62,50%
	Акмеологик	78	7,69%	28,21%	64,10%	80	8,75%	27,50%	63,75%
Тошкент давлат иқтисодиёт унверситети	Мотивацион	63	7,94%	30,16%	61,90%	68	8,82%	29,41%	61,76%
	Дидактик	63	9,52%	31,75%	58,73%	68	10,29%	29,41%	60,29%
	Фаолиятли	63	9,52%	28,57%	61,90%	68	7,35%	33,82%	58,82%
	Акмеологик	63	7,94%	30,16%	61,90%	68	8,82%	27,94%	63,24%

Ушбу жадвал бўйича умумий холдаги ўзлаштириш диаграммаси кўйидаги кўринишни олади

Дастлабки босқичдаги натижаларга кўра талабаларнинг лойиха топшириқлари ва вазифаларига мос равишда мулоқотчанлик кўникмалари ривожлантиришга қаратилган ўқитиш ишлари олиб борилиб татқиқотда илгари сурилган ғоялар асосида тажриба-синов ишлари ташкил этилди ва тажриба сўнгида якуний бахолаш натижалари олинди. Ушбу натижалар куйидаги жадвалларда ўз аксини топди

ОТМ	Мезонлар	Тажриба гуруҳи				Назорат гуруҳи
		сони	Юқори	Ўртача	Паст	сони	Юқори	Ўртача	Паст
			5	4	3		5	4	3
Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти	Ватанпарварлик	48	9	32	7	46	5	13	28
	Мустақил фикрлаш	48	9	33	6	46	5	16	25
	Мулоқатчанлик	48	8	33	7	46	4	16	26
	Нутқ маданияти (оғзаки ва ёзма)	48	8	33	7	46	4	15	27
	Экускурсия хизматини ташкил этиш кўникмалари	48	10	30	8	46	4	17	25
	Туризм махсус турларини билиш	48	9	31	8	46	4	15	27
	Вазиятга тез мослашиш	48	8	32	8	46	4	16	26
	Жамоа билан ишлаш кўникмасига эгалик	48	8	33	7	46	5	13	28
	Ижодкорлик	48	6	33	9	46	4	13	29
	Маълумотларни қидириш ва қайта ишлаш	48	7	34	7	46	5	12	29
“Ипак йўли” туризм ва маданий мерос халқаро унверситети	Ватанпарварлик	78	12	45	21	80	7	16	57
	Мутақил фикрлаш	78	13	48	17	80	8	17	55
	Мулоқатчанлик	78	14	46	18	80	7	20	53
	Нутқ маданияти(оғзаки ва ёзма)	78	13	47	18	80	7	19	54
	Экускурсия хизматини ташкил этиш кўникмалари	78	14	45	19	80	5	20	55
	Туризм махсус турларини билиш	78	13	48	17	80	6	22	52
	Вазиятга тез мослашиш	78	14	46	18	80	7	20	53
	Жамоа билан ишлаш кўникмасига эгалик	78	12	49	17	80	6	20	54
	Ижодкорлик	78	15	48	15	80	5	25	50
	Маълумотларни қидириш ва қайта ишлаш	78	16	50	12	80	6	27	47
Тошкент давлат иқтисодиёт унверситети	Ватанпарварлик	63	15	35	13	68	7	20	41
	Мутақил фикрлаш	63	14	36	13	68	8	17	43
	Мулоқатчанлик	63	15	34	14	68	7	18	43
	Нутқ маданияти(оғзаки ва ёзма)	63	12	36	15	68	8	15	45
	Экускурсия хизматини ташкил этиш кўникмалари	63	14	35	14	68	6	20	42
	Туризм махсус турларини билиш	63	12	36	15	68	7	17	44
	Вазиятга тез мослашиш	63	15	38	10	68	6	23	39
	Жамоа билан ишлаш кўникмасига эгалик	63	13	36	14	68	7	18	43
	Ижодкорлик	63	14	37	12	68	6	20	42
	Маълумотларни қидириш ва қайта ишлаш	63	15	35	13	68	6	20	42
Жами	Ватанпарварлик	189	36	112	41	194	19	49	126
	Мутақил фикрлаш	189	36	117	36	194	21	50	123
	Мулоқатчанлик	189	37	113	39	194	18	54	122
	Нутқ маданияти(оғзаки ва ёзма)	189	33	116	40	194	19	49	126
	Экускурсия хизматини ташкил этиш кўникмалари	189	38	110	41	194	15	57	122
	Туризм махсус турларини билиш	189	34	115	40	194	17	54	123
	Вазиятга тез мослашиш	189	37	116	36	194	17	59	118
	Жамоа билан ишлаш кўникмасига эгалик	189	33	118	38	194	18	51	125
	Ижодкорлик	189	35	118	36	194	15	58	121
	Маълумотларни қидириш ва қайта ишлаш	189	38	119	32	194	17	59	118

Ушбу натижаларга кўра тажриба гурхларидаги ўзлаштириш кўрсаткичлари хар бир мезонлар бўйича тажриба гуруҳларида 12,5% дан 24%гача юқори даражадаги, 54% дан 70,8% гача ўрта даражада, 12,5 дан 26,9%гача паст даражадани кўрсаткичларга эга бўлган бўлса, назорат гуруҳларидаги ўзлаштириш даржалари ушбу кўрсаткичлардан юқори ва ўрта даражадагилар қариб 2 баробарга паст, паст даражадаги кўрсаткичлар эса 2 баробарга юқори эканлиги аниқланди

Лойиха топшириқлари ва вазифаларига мос равишда мулоқотчанлик кўникмалари ривожлантиришга қаратилган ўқитиш ишлари бўйича мулоқатчанлик мезонлари кўрсаткичи хам дастлабки натижаларга нисбатан юқори кўрсаткичларга эга эканлиги аниқланди
Тажриба гуруҳининг мулоқатчанлик мезонлари кўрсаткичлари

ОТМ	Мулоқотчан-лик мезонлари	Тажриба гуруҳи
		сони	Юқори		Ўртача		Паст
			5	%да	4	%да	3	%да
Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти	Мотивацион	48	10	20,8%	32	66,7%	6	12,5%
	Дидактик	48	11	22,9%	31	64,6%	6	12,5%
	Фаолиятли	48	12	25,0%	30	62,5%	6	12,5%
	Акмеологик	48	11	22,9%	31	64,6%	6	12,5%
“Ипак йўли” туризм ва маданий мерос халқаро унверситети	Мотивацион	78	14	17,9%	52	66,7%	12	15,4%
	Дидактик	78	16	20,5%	53	67,9%	9	11,5%
	Фаолиятли	78	15	19,2%	54	69,2%	9	11,5%
	Акмеологик	78	16	20,5%	52	66,7%	10	12,8%
Тошкент давлат иқтисодиёт унверситети	Мотивацион	63	15	23,8%	41	65,1%	7	11,1%
	Дидактик	63	14	22,2%	42	66,7%	7	11,1%
	Фаолиятли	63	15	23,8%	40	63,5%	8	12,7%
	Акмеологик	63	13	20,6%	39	61,9%	11	17,5%
Жами	Мотивацион	189	39	20,6%	125	66,1%	25	13,2%
	Дидактик	189	41	21,7%	126	66,7%	22	11,6%
	Фаолиятли	189	42	22,2%	124	65,6%	23	12,2%
	Акмеологик	189	40	21,2%	122	64,6%	27	14,3%

Назорат гуруҳининг мулоқатчанлик мезонлари кўрсаткичлари

ОТМ	Мулоқотчан-лик мезонлари	Назорат гуруҳи
		сони	Юқори		Ўртача		Паст
			5	%да	4	%да	3	%да
Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти	Мотивацион	46	5	10,9%	17	37,0%	24	52,2%
	Дидактик	46	4	8,7%	20	43,5%	22	47,8%
	Фаолиятли	46	5	10,9%	18	39,1%	23	50,0%
	Акмеологик	46	5	10,9%	17	37,0%	24	52,2%
“Ипак йўли” туризм ва маданий мерос халқаро унверситети	Мотивацион	80	8	10,0%	24	30,0%	48	60,0%
	Дидактик	80	7	8,8%	28	35,0%	45	56,3%
	Фаолиятли	80	8	10,0%	26	32,5%	46	57,5%
	Акмеологик	80	8	10,0%	28	35,0%	44	55,0%
Тошкент давлат иқтисодиёт унверситети	Мотивацион	68	7	10,3%	26	38,2%	35	51,5%
	Дидактик	68	8	11,8%	24	35,3%	36	52,9%
	Фаолиятли	68	6	8,8%	26	38,2%	36	52,9%
	Акмеологик	68	7	10,3%	22	32,4%	39	57,4%
Жами	Мотивацион	194	20	10,3%	67	34,5%	107	55,2%
	Дидактик	194	19	9,8%	72	37,1%	103	53,1%
	Фаолиятли	194	19	9,8%	70	36,1%	105	54,1%
	Акмеологик	194	20	10,3%	67	34,5%	107	55,2%

Ушбу олинган натижаларни статистик тахлил қилишда математик статистик усуллардан бири Стьюдентнинг Т-критерияси асосида текширилди.
Статистик тахлилда педагогик гипотеза сифатида олиб борилган татқиқот ишларидаги гуруҳларнинг билим даржалари бир ҳил, яъни тажриба ва назорат гуруҳларидаги самарадорлик кўрсактичларида узгариш йўқ деган фаразни Н₀, ушбу гипотезага муқобил гипотеза сифатида олиб борилган тадқиқот ишларидаги гуруҳларнинг билим даражалари турли ҳил, яъни тажриба ва назорат гуруҳларидаги самарадорлик кўрсаткичларида узгариш мавжуд Н₁ гипотеза сифатида қабул қилинди. Ушбу гипотезани текшириш мақсадида қўйидаги статистик формула ва функциялардан фойдаланилди
Статистик қаторни тузиш ва тажриба синов ишларидаги гуруҳларнинг танланмалар сифатида қабул қилиш учун тажриба гуруҳларни 1-танланма, назорат гуруҳларини эса 2- танланма сифатида белгилаб олиб, уларнинг бахолаш мезони асосида билим даражалари турлари бўйича олган талабалар сонларини танланмалар элементи сифатида қабул қиламиз.

Статисистик кўрсаткичлар	1-танланма тажриба гуруҳлари	2- танланма назорат гуруҳлари
Ўзлаштиришнинг ўртача қиймати
Бу ерда хi ва yi лар биринчи ва иккинчи танмаламалар бўйича билим даражалари турлари хисобланиб, улар мос равишда 3-паст, 4-ўрта ва 5-юқори қийматларни қабул қилади. mj- ҳар бир танланмалардаги бахолаш даражалари турларининг такрорланишлар сони
Самарадорлик коэффициенти	Тажриба ва назорат гуруҳлардаги ўртача ўзлаштириш кўрсаткич қийматининг нисбати, яъни
танланма дисперсия
бу ерда К бахолаш турлари сони. Бизнинг тажрибамизда бахолаш турлари 3 турга бўлингани учун К=3 га тенг
ўртача квадратик четланишлари
вариация кўрсаткичлари
ишонч четланишлари
ишончлилик оралиғи:
б у ерда t – нормаллашган четланиш ишонч эҳтимоли p асосида аниқланади. Масалан, p=0,95 деб олсак, t=1,96 бўлади. Ўрта қийматларнинг тенглиги ҳақидаги ишонч оралиқларининг устма уст тушиши гипотезани, унга қарама-қарши (альтернатив) ишонч оралиқларининг устма уст тушмаслиги гипотеза олинди. Гипотезага нисбатан Стьюдентнинг статистикаси Критик қиймат t0.05(К) Стьюдент жадвалидан олиниб, бу ерда К Статистиканинг озодлик даражаси ҳисобланиб у формуласи орқали хисобланди.
Тажриба-синов ишлари самарадорлигини белгиловчи ўқитиш сифатини баҳолаш кўрсаткичи	сифатли баҳолаш кўрсаткичи олиниб, Кусб>1 бўлса самарали деб қабул қилинади
Талабаларнинг билиш даражасини баҳолаш кўрсаткичи	формуласидан фойдаланиб, Кбдб>0 бўлса самарали деб қабул қилинади

Статистик хисоб натижаларига кўра ўртача қийматлар хар бир гуруҳларда фарқли бўлиб, самарадорлик кўрсаткичлар хар бир мезон бўйича 1,15- 1,17 баробарга ўртача 1.16 баробар яъни 16% га ошган бўлиб, ўртача қийматларнинг ишонч оралиғининг бир бири билан устма уст тушмайди. Стьюдент статистика қиймати критик кийматдан катталигини хисобга олган холда барча таълим муассасаларда Н₁ гипотеза қабул қилинади, яъни тажриба гуруҳларида олиб борилган татқиқот ишлари назорат гурухларига нисбатан юқори эканлиги исботланди. Шунингдек татқиқот ишларидаги ўқитиш сифатини баҳолаш кўрсаткичлари бирдан катталиги, хамда талабаларнинг билиш дражасини баҳолаш кўрсаткичлари нолдан катталигиги олиб борилган татқиқот ишларнинг самарадорлигидан далолат беради.
Энди тажриба синов ишларидаги умумий холатдаги самарадорлик кўрсаткичларини ифодаловчи диаграмма кўринишларини келтирамиз

-расм. Самарадорлик кўрсаткичлари

Ушбу диаграммалар ва юқоридаги хисобларга кўра тажриба гуруҳларида олиб борилган тақиқот ишларининг натижаси назорат гурухлардаги натижадан 16% га юқори эканлиги тулиқ исботланди.

Тажриба синов ишлардаги танламаларнинг ишонч четланишлари ва ишончлилик интервали, Стюдент статистикаси, статистиканинг озодлик даражаси, критик қиймат, ўқитиш сифатини баҳолаш, билиш даражасини баҳолаш кўрасаткичлари ва гипотеза хулосаси

Статистик хисоб натижаларига кўра ўртача қийматлар хар бир гуруҳларда фарқли бўлиб, самарадорлик кўрсаткичлар хар бир мезон бўйича 1,14- 1,16 баробарга ўртача 1.16 баробар яъни 16% га ошган бўлиб, ўртача қийматларнинг ишонч оралиғининг бир бири билан устма уст тушмайди. Стьюдент статистика қиймати критик кийматдан катталигини хисобга олган холда барча таълим муассасаларда Н₁ гипотеза қабул қилинади, яъни тажриба гуруҳларида олиб борилган татқиқот ишлари назорат гурухларига нисбатан юқори эканлиги исботланди. Шунингдек татқиқот ишларидаги ўқитиш сифатини баҳолаш кўрсаткичлари бирдан катталиги, хамда талабаларнинг билиш дражасини баҳолаш кўрсаткичлари нолдан катталигиги олиб борилган татқиқот ишларнинг самарадорлигидан далолат беради Бу эса синов гуруҳларида назорат гуруҳларига нисбатан илмий-педагогик тажрибанинг якуний босқичидаги кўрсаткичлар дастлабки босқич кўрсаткичларидан ижобий мазмунда фарқ қилиши тўғрисидаги фикрни тўла тасдиқлайди.