Самарқанд давлат архитектура қурилиш

Tadbirkorlik portfeli matrisasi bu 
ikki o’lchamlik grafik bo’lib, u 
diversifikasiyalashgan kompaniyani 
faoliyat 
turlarining 
strategik 
vaziyatini aks ettiradi. 
Portfelning 
BKG 
matrisasi 
kompaniya 
korxonalarining 
vaziyatini muayyan tarmoqning 
o’sish tezligini va bozorning 
nisbiy ulushini inobatga olgan 
holda ifodalaydi. 

---

255 
(5%, 10% va hokazo) darajada o’tkazish mumkin. O’sish tezligi 
iqtisodiyotdagi o’sishdan yuqori bizneslar «tez o’sish», iqtisodiyotdagi 
o’sishdan past bizneslar esa, «sekin o’sish» (sekin o’sish tarmoqlari – bu 
yetuk qarib borayotgan, turg’un yoki so’nib borayotgan tarmoqlar) 
kvadratlariga joylashtiriladi. Yuqori va past o’sishni bir-biridan ajratib 
turadigan chiziqni kamdan-kam hollarda 5% dan pastdan o’tkazishga 
to’g’ri keladi.
Bozorning nisbiy ulushi - bu mos tarmoqlarda muayyan korxonani 
bozor ulushining eng yirik raqobatchini bozor ulushiga nisbati bilan 
aniqlanadi. Bunda bozor ulushi so’mda emas, natural ko’rsatkichlarda 
ifodalanadi. 
BKG matrisasining dastlabki variantlarida yuqori va past bozor 
ulushlari o’rtasidagi chegara, 8.1. rasmda ko’rsatilgani kabi, 1,0 ga teng 
sathdan o’tadi. Chegara 1,0 ga teng bo’lgan holda matrisaning chap 
tomonidagi ikki kvadratda o’z tarmog’ida sardor firmalar (bizneslar) aks 
ettiriladi. O’ng tomondagi ikki kvadratdan esa, sardorlarni ta’qib etuvchi 
kompaniyalar joy egallaydi. Ularni sardorlardan orqada qolishini nisbiy 
bozor ulushi ifodalaydi. Bozor ulushining 0,10 ga teng nisbati muayyan 
firmaning sardorlarga nisbatan bozor ulushi 1/10 ekanligini, 0,80 teng 
nisbat esa 4/5 yoki sardor firmaning bozor ulushi 80% ekanligini 
bildiradi. Ko’pchilik portfel tahlilchilari yuqori va past bozor ulushining 
1,0 ga teng nisbiy ulushini noo’rin shafqatsiz mezon deb hisoblaydilar, 
chunki ushbu vaziyatda chap tomonda joylashgan ikki kvadratdan faqat 
o’z tarmog’ida eng katta tovar sotish hajmiga ega bo’lgan firmalar joy 
oladi. Ayrim tadqiqotchilar 0,75-0,8 darajasidagi nisbiy ulushni 
belgilashni taklif qiladilar. Shunday bo’lganda, chap kvadratlarda bozor 
mavqei haqiqatan ham kuchli firmalar joylashadi (ular bozor sardorlari 
bo’lmasliklari mumkin), o’ng kvadratlarda ulardan zaifroq firmalar 
joylashadi.
BKG ning «o’sish ulushi» matrisasini qurishda firmaning amaldagi 
bozor ulushiga qaraganda nisbiy ulush tushunchasidan foydalanish 
analitik jihatdan to’g’riroq hisoblanadi. Chunki bozorning nisbiy ulushi 
firmaning bozordagi raqobat mavqeini aniqroq aks ettiradi. Nisbiy ulush 
xarajatlar nisbatini va masshtab samarasini ham aks ettirishi muhim 

---

256 
ahamiyatga ega. Yirik firmalar kichik firmalarga nisbatan pastroq 
solishtirma xarajatlarda tovar ishlab chiqaradilar. Ular bunday ustunlikka 
ilg’or texnologik ishlab chiqarishning masshtab samarasi hisobiga 
erishadilar. 
Masalan: