Саломов р. С. Спорт машғулотининг

 
ЎТИШ ДАВРИ 
 
Машғулотнинг спечифик функчиялари. Ўтиш даври 
узлуксиз машғулот системасида ғоят фзига хос бир звенодир. 
Бунда асосий машғулотлар фаол дам олиш характерига эга 
бфлади. Шу билан бирга бу машғулот паузаси цам, яъни 
машғулот жаражнидаги танаффус цам эмас. Машғулот давом 
этаверади, лекин унинг формалари ва мазмуни аншагина 
фзгаради. Мазкур давр машғулот кумулятив эффектининг фта 
машқ билан шиниққанликка айланиб кетишига йфл қфймас-
ликни, организмнинг функчионал ва адаптачион имконият-
ларига оширилган талаблар қфйишдан цоли режимга етарли 
даражада узоқ фтишни таъмин этиш ушун киритилади. Шу 

---

190 
билан бирга мазкур вақтда машқ билан шиниқ-қанликни 
маълум даражада сақлаб қолиш ушун шароит яратилиши ва шу 
йыл билан спорт формасини ривожлантиришнинг икки чикли 
фртасидаги алоқадорлик таъминланиши зарур. Албатта, фаол 
дам олиш шароитида машқ билан шиниққанликни максимум 
даражада сақлашнинг иложи йфқ, бироқ машғулотнинг янги 
чиклини аввалгига қараганда анша юқори дастлабки позичияда 
бошлашга имкон берадиган машқ билан шиниққанликни сақлаб 
қолиш мумкин ва зарурдир. 
Жисмоний тайжргарлик фтиш даврида илгари қфлга 
киритилган функчионал ва морфологик фзгаришларнинг 
мустацкамланишини таъминлайди, айрим жисмоний фазилат-
ларни қисман такомиллаштиради, мослашув имкониятларини 
тиклаб олишга кфмаклашади. Булар бари машғулотни 
оширилган юкламалар билан давом эттириш ушун шарт-
шароит яратади. Ўтиш давридан техник ва тактик тайжр 
эканликдаги айрим камшиликларни йфқотиш ушун цам 
фойдаланилади. 
Бирмунша 
янги 
царакат 
формаларини 
фзлаштириб олиш цам мумкин (жрдамши характердаги 
машқларда). Бироқ буларнинг цаммаси мазкур даврнинг асосий 
вазифасига - фаол дам олишга халақит бермасагина тфғри 
бфлади. Ўтиш даври мобайнида машғулотларда ва мусобақа-
ларда иштирок этиб орттирилган тажрибани шуқур тушуниб 
етиш, янада такомил топишга қаратилган вазифаларни 
белгилаб олиш керак. Ницоят, маънавий ирода тайжргарлиги 
соцасида спортшининг эришилган ютуқларга ва бфлиши 
мумкин мағлубиятларга тфғри муносабатда бфлишини таъмин-
лаш, фаол дам олиш ва кейинги режалар ушун ижобий 
эмочионал цолат яратиш ғоят муцимдир. 
Ўтиш давридаги машғулотнинг характери биринши нав-
батда фтган даврларда берилган жамланган юкламалардан 
кейинги узоқ муддатли тиклаш жаражнларининг қонуният-
ларига, шунингдек, нисбатан юклама ташлаш шароитида машқ 

---

191 
билан шиниққанликни сақлаб туриш қонуниятларига боғ-
лиқдир. 
Баъзи мутахассислар фтиш даврига қарши шиқиб, унинг 
функчияларини машғулот микрочиклларида юклама билан 
дам олишни узлуксиз алмашлаб туриш, шунингдек, бошқа 
даврлар давомида юкламалар катталиги билан машқлар 
характерини фзгартириб туриш бемалол фташи мумкин, деб 
даъво қиладилар. Бироқ, бириншидан, машғулот юкламалари 
фақат энг яқин «из» қолдирибгина қолмай, балки маълум 
шароитларда фта машқ билан шиниққанликка айланиб 
кетадиган жамланган (кумулятив) деб аталган эффект цам 
беради. Иккиншидан, машғулот жаражнида фақат иш қоби-
лиятини тиклаб олиш билан шекланиб қолмай, балки орга-
низмнинг адаптачион имкониятларини цам тиклаш керак. Бу 
эса машғулотни фақат тайжрлов ва мусобақа даврларидаги 
сингари ташкил этиладиган бфлса, цар цолда мумкин эмас. 
Ўтиш даврини машқ билан шиниққанликни фстириш 
суръатларини албатта секинлаштириб қфядиган фзига хос бир 
зарурият деб қараш цам нотфғри бфлур эди. Шунки фтиш даври 
рамкасида спорт формасининг вақтинша йфқотилиши кейинги 
фсишнинг асосий шартларидан бири цисобланади. Шунингдек, 
цозирша кам фрганилган, лекин ницоятда қизиқарли бфлган яна 
бир цодисага, яъни нисбий юклама ташлашдан кейин машқ 
билан шиниққанликнинг ривожланиш суръати тезлашиб 
кетишига эътибор беришимиз лозим. Бу турдаги фактларни 
лаборатория тадқиқотларида цам (Б.С. Воронин), педагогика 
эксперимент шароитларида цам (В.П. Филин, Л.П. Матвеев ва 
бошқалар) кузатилган. Булар бари фтиш даврининг тфлиқ 
машғулот 
чиклидаги 
ажралмас 
босқиш 
экани 
зарур 
қонуниятлигини кфрсатади.