Saliqlar ha`m saliqqa tartiw k. Qalenov, S. Ibragimova, A. Prenov

 
8.1. Salıq sahwdın`  a'piwayilastinlg'an ta'rtibinin' Salıq 
a'meliyatina engiziliwi, onin' ekonomikalıq ma'nisi. Birden-bir 
salıq to'lemi, oni to'lewshiler qatarına kiritıw kriteriyasi 
 
Ekonomikalıq  reformalardı  ja'ne  de  erkinlestiriw  ha'm  teren'lestiriw 
protsesinde  kishi  biznesti  rawajlandınw  a'hmiyetli  orin  tutadı.  Sebebi,  bazar 
ekonomikasina 
o'tıw 
sharayatinda 
jeke 
isbilermenlik, 
kishi 
biznesti 
rawajlandınw,  mu'lkdarlar  klassm  qa'liplestiriw,  bazarlardı  tovarlar  menen 
toltmw, ba'seki ortahg'in jaratıw, jumissizlıqti azaytıw ma'mleket aldında turg'an 
tiykarg'i waziypalardan esaplanadı. 
 Salıqqa  tartıw  sistemasinda  alıp  banlıp  atirg'an  reformalardın’  a'hmiyetli 
bag'darlannan  biri  bolıp,  kishi  biznes  subektlerin  salıqqa  tartıw  mexanizmin 
jetilistiriw bolıp esaplanadı. 
O'zbekistan  Respublikasi  Ministrler  Kabinetinin'  1998-jıl  15-aprel-degi 
159-sanh  «Kishi  ka'rxanalar  ushın  lqshamlastinlg'an  Salıqqa  tartıw  sistemasma 
o'tıwdı  qollaw»  haqqindag'i  qararina  tiykarlanip  mikrofirma  ha'm  kishi 
ka'rxanalardı 
Salıqqa 
tartıwdın’ 
uliwma 
belgilengen 
ta'rtibinen 
a'piwayilastinlg'an  yag'niy  lqshamlastinlg'an  Salıq  rejimine  o'tkerildı.  Bunda 
kishi ka'rxanalar ushın birden-bir Salıq to'lew yaki uliwma belgilengen ta*rtipte 
Salıq  minnetlemelerin  orinlaw  lqtiyany  ekenligi  qatan'  belgilendı.  Kishi 
ka'rxanalar  ushın  birden-bir  Salıqtın’  ornatihwi  Salıq  esap-sanag'in  du'ziwdı 
an'satlastiradı ha'm de olar bir neshe Salıq tu'ri ornina tek g'ana birden-bir salıq 
boyinsha Salıq organlanna Salıq esap-sanag'in tapsinw imkaniyatina iye boladı. 
Na'tiyjede ka'rxana esapshilannin' jumisi bir qansha an'satlasadı. 
Mikrofirmalar  ha'm  kishi  ka'rxanalardı  jedel  rawajlandınwdı  ja'ne  de 
xoshametlew  ha'm  de  onin'  elimiz  ekonomikasindag'i  a'hmiyetin  ha'm  u'lesin 
tu'pten  asiriw  maqsetinde  O'zbekistan  Respublikasi  Prezidentinin'  2005-jıl  20-
iyundag'i PP 3620-sanh «Mikrofirmalar ha'm kishi ka'rxanalardı rawajlandınwdı 
xoshametlewdın’  qosimsha  is  ilajlan  haqqinda»  g'l  pa'rmanina  muwapiq  2005-
jıldın’  1-iyulinen  baslap  O'zbekistan  Salıq  sistemasmda  kishi  biznes  subektleri 
quraminin' aynmlan ushın birden-bir salıq to'lemi engizildı. 
2007-jıl  1-yanvannan  baslap  birden-bir  salıq  to'lemin  to'lewshileri  bolıp 

---

91 
 
esaplang'an  alkogolli  o'nim  islep  shig'anwshi  mikrofirmalar  ha'm  kishi 
ka'rxanalar  birden-bir  salıq  to'lemin  ha'm  ma'jbu'riy  to'lemlerdı  uliwma 
belgilengen  ta'rtipte  to'lewge  o'tkerildı.  Jer  asti  qazilma  baylıqlannan 
paydalang'anhg'i  ushın  Salıq  sahnatug'm  paydah  qazilmalardı  qazip  ahwdı 
a'melge  asinwshi  mikrofirma  ha'm  kishi  ka'rxanalarg'a  birden-bir  Salıq  to'lemi 
engizilmeydı.  Bunnan  tisqan  Salıq  kodeksinin'  350-statyasina  muwapiq  birden-
bir jer sahg'in to'lewshilerge, turaqh belgilengen Salıqti to'lew na'zerde tutilg'an 
mikrofirma  ha'm  kishi  ka'rxanalarg'a  ja'ne  de  o'nim  bo'listiriliwine  tiyisli 
pitimler qatnasiwshisi bolg'an mikrofirma ha'm kishi ka'rxanalarg'ada birden-bir 
salıq to'lemi engizilmeydı. 
 Salıqlar  ha'm  basqa  da  ma'jbu'riy  to'lemlerdı  uliwma  belgilengen  ta'rtipte 
to'lewshiler  esaplang'an  jeke  menshik  a'meliyati  menen  shug'illanatug'in 
notariuslar bolsa Salıq sahwdın’ basqa ta'rtibin tan'law huquqisiz birden-bir salıq 
to'lemin to'lewge o'tkerildı. 
O'zbekistan Respublikasi Prezidentinin' 2003-jıl 30-avgusttag'i «1998-jıl 9-
aperldegi  «Jeke  isbilermenlik,  kishi  ha'm  orta  biznesti  rawajlandınwdı  ja'ne  de 
xoshametlewdın’  is ilajlan haqqinda» g'l 
pa'rmanina  o'zgeris  ha'm  qosimshalar  kirgiziw  haqqinda»  g'l  PP—3305 
sanh  pa'rmanina  muwapiq  2004-jikhn'  1-yanvannan  baslap  kishi  biznes 
subektleri quramina to'mendegiler kirgizilgen: 
1. Jeke ta'rtipte isbilermenlik xizmeti menen shug'illanıwshi 
to'mendegi tarawlarda jumis islewshilerdın’ ortasha jıllıq sani: 
•
 
o'ndıris tarawlannda 20 adamnan; 
•
 
xizmet ko'rsetıw salasi ha'm basqa o'ndıriske tikkeley baylanish bolmag'an 
tarawlarda 10 adamnan; 
•
 
ko'tere,  usaqlap  satıw  ha'm  uliwma  awqatlanıw  salasinda  5  adamnan 
aspag'an mikrofirmalar; 
2. 
To'mendegi tarawlardın’ ortasha jıllıq xizmetkerleri sani: 
•
 
jen'il ha'm aziq-awqat sanaati, metakh, ag'ashti qayta islew, mebel sanaati 
ha'm qunhs materiallari sanaatinda 100 adamnan; 
•
 
mashina  qunhsi,  ximiya  sanaati,  awil  xojahg'i  o'nimlerin  o'ndıriw  ha'm 
qayta islew, qunhs ha'm de basqa sanaat o'ndırisi tarawlannda 50 adamnan; 
•
 
ilim,  ilimiy  xizmet  ko'rsetıw,  transport,  baylams,  xizmet  ko'rsetıw  salasi 
(qamsizlandınw  kompaniyalannan  tisqan),  sawda  ha'm  uliwma  awqatlanıw  ha'm 
de basqa da o'ndıriske baylanish bolmag'an tarawlarda 25 adamnan aspawi kerek 
bolg'an kishi ka'rxanalar. 
Kishi  biznes  subektlerine  a'meldegi  Salıq  mzamshihg'ina  muwapiq 
engiziietug'm  salıq  jen'illikleri  ha'm  preferentsiyalar  tek  g'ana  joqanda  sanap 
o'tilgen  subektlerge  tiyisli  boladı.  Ka'rxananin'  joqanda  aytilg'an  subektler 
quraminin' birewine kiritiliw kriteriyasi bolıp xizmetkerlerdın’ jıllıq ortasha sani 
esaplanadı. 
8.2.  Salıq  obekti,  bazasi,  stavkalan  ha'm  salıqtan  jen'illikler.  Salıqti 
byudjetke to'lew mu'ddetleri 
Birden-bir Salıq to'lemi obekti bolıp, jalpi tu'sim esaplanadı. To'mendegiler 
jalpi tu'sim quramina kiredı: 

---

92 
 
•
 
tovarlardı (jumis, xizmetlerdı) satıwdan tu'sken tu'sim summasi; 
•
 
tiykarg'i xizmet ko'rsetıw tu'rinen tisqan da'ramatlar; 
•
 
finanslıq xizmetten ahng'an da'ramatlar; 
•
 
aynqsha jag'daylardan ahng'an da'ramatlar. 
 Salıq kodeksine muwapiq to'mendegiler jalpi tu'sim sipatmda qaral-maydı: 
• ustav fondına ahng'an u'lesler; 
•
 
satilatug'in  tovarlar  ushın  aldın  ala  to'lew  ta'rizinde  basqa  subekt-lerden 
ahng'an qarjılar; 
•
 
byudjetten berilgen subsidıyalar; 
•
 
ahng'an grantlar; 
•
 
qamsizlandmw sha'rtnamalan boyinsha ahng'an qarjılar. 
 Salıq  kodeksinin'  356-statyasina  muwapiq  Salıq  sahnatug'in  bazani 
aniqlaw ushın jalpi tu'sim summasinan to'mendegiler shegirip taslanadı: 
- ma'mleketlik bahah qag'azlar boyinsha da'ramatlar; 
-to'lew  dereginde  Salıq  sahnatug'in  dıvidendler  ha'm  protsentler  ta'rizinde 
ahnatug'in da'ramatlar; 
-esap-sanaq jihnda amqlang'an o'tken jıllardag'i da'ramatlar. 
Shegirmelerden  tisqan  salıq  sahnatug'in  baza  to'mendegiler  ushın 
kemeyttiriledı: 
-
 
avtomobillerge janilg'i quyiw shaqapshalan ushın; 
-
 
brokerlik sho'lkemleri ushın; 
-
 
da'ldalshilıq  xizmetlerin  ko'rsetıwshi  yuridıkalıq  ta'repler  ushın;  -jan'a  
texnologiyalıq  a'spab-u'skenelerdı  ahwg'a,  biraq  salıq 
sahnatug'in bazanin' ko'bi menen 25 protsentine; 
-jas  shan'araqlar  qatanna  kiretug'm  xizmetkerlerge  ipoteka  kredıtleri 
boyinsha  vznoslar  to'lewge  ha'm  mu'lk  sipatinda  u'y-jay  ahwg'a  biypul 
bag'darlang'an qarjılar summasina, biraq Salıq sahnatug'in bazanin' ko'bi menen 
10 protsentine. 
Birden-bir  Salıq  to'leminin'  stavkalan  2015-jıl  ushın  O'zbekistan 
Respublikasi Prezidentinin' 2015-jıl 22-dekabrdegi PQ 2455-sanlı qarari menen 
tastiyiqlang'an bolıp, ol to'mendegishe toparlarg'a bo'lingen (8.01-keste).