Salayev ixtiyor baxtiyorovich xiva xonligining harbiy va mudofaa tizimi

To’rtinchidan,
Xorazm tarixnavisligining yirik namoyondalaridan biri 
Muxammad Yusuf Bayoniydir. Bayoniyning “Shajarayi Xorazmshohiy” va 
“Xorazm tarixi” nomli asarlari Xorazm va O’rta Osiyo” xonliklardagi tarixini 
o’rganishda juda nodir manbadir. Bayoniy asarlardagi ma’lumotlar ishonchli 
ekaniga muallifning o’z kafolati bor. U “Tarix kitobi yozishning bir sharti bor 
tarixiy voqealarni yozuvchi tarafdorlik etmasdan, bo’lgan voqealarni rostlik bilan 
bayon etish kerak. Agar rostlik bilan bayon etmasa uning so’zlari xech bir odamga 
maqul bo’lmaydi” deb ta’kidlagan. Uning asarlari shu jihati bilan xam qimmatlidir. 
Chor Rossiyasi qo’shinlarining Xiva xonligini bosib olishgach xonlikdagi aholiga 
nisbatan qilgan vaxshiyliklari hususida barcha ma’lumotlar faqat Bayoniyning 
“Shajarayi Xorazmshohiy” asarida keltirilgan. Mavzuni tadqiq etishda 
Bayoniyning “Shajaraiy Xorazmshohiy” asari birinchi darajali manba ekanligi 
bilan ham axamiyatlidir. Shu bilan birga Munis va Ogahiyning ham nodir 
asarlarida mavzuga oid qimmatli ma’lumotlar berilgan. 
Beshinchidan, 
Xiva xonligidagi harbiy va mudofaa tizimi mavzusini 
umumiy o’rta ta’lim maktablarining 9-sinfida o’qitishning usullarini ishlab chiqish 
natijasida ma’lum darajada o’quvchilar bilim darajasini oshishiga, erkin 
fikrlashishiga 
erishiladi. 
Buning 
uchun 
avvalo 
zamonaviy 
ta’lim 
texnologiyalaridan foydalanish lozim bo’lib, bu shaxs kamolotini ta’minlashga
xizmat qiluvchi mustaqtl fikr yuritish, o’z ustida ishlash, faoliyatga nisbatan ijodiy 
yondashish kabi xislatlarni ham shakllanishiga zamin yaratadi. Bu amaliyot 
davomida 9-sinf o’quvchilariga mazkur mavzu yuzasidan dars o’tganimizda 
mavzuga oid slaydlardan foydalanib “Nima uchun?” va “Venn diagrammasi” 
metodlarini qo’llab darsni tashkillashtirdik va o’zimiz kutgandan xam yaxshiroq 
natijalarga erishdik. Dars qanday tashkillashtirilganligi, zamonaviy kompyuter 
texnologiyalari va dars o’tishning yangi, zamonaviy usullaridan qanday usulda 
foydalanganligi tadqiqot ishimizning uchinchi bobida kengroq qilib, ma’lumotlarni 
jadvallar asosida va dars ishlanmalari, texnologik kartalar orqali tushuntirib 
berganmiz. 

---

76 
Xiva xonligining harbiy va mudofaa tizimi mavzusini o’rganish va tadqiq 
etish jarayonida mahalliy va chet el iarixchi va olimlarining qimmatli asarlar va 
o’rganilayotgan davrga oid manbalardan foydalanib, ularni tahlil etib mavzuni 
o’rganar ekanmiz, Xiva xonligining harbiy va mudofaa tizimi mavzusini o’rganish 
eng dolzarb muammollardan biri ekanligini anglab oldik va kelgusida yanada 
ko’proq jihatlarini o’rganishni o’z oldimizga maqsad etib belgilab oldik.