Сайёр суд мажлиси: таҳлил ва таклифлар

3.2. Ишларини суд мажлисига тайёрлашда 
фойдаланилаётган қонун ва норматив-
ҳуқуқий ҳужжатларнинг таҳлили
Ишларни суд мажлисига тайёрлаш ва тайинлаш 
босқичлари суд процессининг энг муҳим жараёнларидан 
ҳисобланиб, айнан мана шу жараёнларда ишни суд биносига 
ёки сайёр суд мажлисига тайёрлаш зарурлик масаласи ҳал 
этилади. Суд мажлиси муҳокамасига тайёрлаш ва тайинлаш 
босқичидаги жараёнда айрим ҳаракатлар суд биносига ёки 
сайёр суд биносига тайинланишидан бир оз фарқланади. 

---

65
Ҳар иккала ҳолатда мазкур жараёнлар суднинг ажримлари 
асосида хулосага келинади.
Мазкур жараённинг ўта муҳимлиги сабабли судларга 
келиб тушган даъво аризаларини иш юритувга қабул қилиш 
ва сайёр суд мажлисига тайинлагандан то ҳал қилув қарорини 
қабул қилингунга қадар бевосита ва билвосита қўллаши 
мумкин бўлган қонун ва норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни 
таҳлил этиб, мазкур қонун ҳужжатларга сайёр суд 
мажлисларини ташкил этиш юзасидан тегишли ўзгартириш 
ва қўшимчалар киритиш зарур ёки зарур эмаслигига ҳуқуқий 
баҳо бериш лозим деб топилди. Бунга асосий сабаблардан 
бири суд ишларни суд мажлиси биносида кўришида фақат 
процессуал қонун нормаларида фойдаланса, ишларни 
сайёр суд муҳокамасига тайинлаганда бир қатор давлат ва 
жамоат бирлашмалари билан ҳамкорлик қилиш зарурияти 
туғилмоқда. Мазкур талаблардан келиб чиққан ҳолда 
қуйидаги Қонун ва норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда сайёр 
суд мажлисини ўтказишда ҳамкорлик қилишга қаратилган 
бирон-бир норма ёки қоиданинг мавжуд-мавжуд эмаслиги 
ўрганилди. Хусусан:
Ўзбекистон Республикасининг “Жисмоний ва юридик 
шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида”ги 2017 йил 11 
сентябрдаги Қонунини ўрганилганда унинг 9-моддасида 
фуқаролар ва жисмоний шахслар билан сайёр қабуллар 
ташкил қилиш тартиби белгиланганлиги;
“Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари 
тўғрисида”ги 2013 йил 22 апрелдаги Қонуни ўрганилганда 
мазкур қонунда сайёр судни ташкил этишда кўмаклашиш 
масаласи бирон-бир нормасида мавжуд эмаслиги;
Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик, 
Оила ва Уй-жой кодексларининг қоидаларида ҳам сайёр суд 
тушунчаси ўз аксини топмаган. 
Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Олий суди 
Пленумининг:

---

66
«Фукаролик ишлари бўйича суд ҳаражатларини 
ундириш амалиёти тўғрисида»ги 2009 йил 24 ноябрдаги 
14-сонли;
«Биринчи инстанция суди томонидан фуқаролик 
процессуал қонун нормаларини қўллашнинг айрим 
масалалари тўғрисида»ги 2018 йил 19 майдаги 14-сонли;
«Фуқаролик ишларини суд муҳокамасига тайёрлаш 
тўғрисида»ги 2018 йил 24 августдаги 26-сонли;
«Судлар томонидан фуқаролик ишларини апелляция ва 
кассация тартибида кўриш амалиёти тўғрисида»ги 2018 йил 
30 ноябрдаги 33-сонли;
«Суднинг ҳал қилув қарори ҳақида»ги 2019 йил 24 
майдаги 12-сонли;
«Биринчи инстанция суди томонидан иқтисодий 
процессуал қонун нормаларини қўллашнинг айрим 
масалалари тўғрисида»ги 2019 йил 24 майдаги 13-сонли;
«Судлар томонидан никоҳдан ажратишга оид ишлар 
бўйича қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида»ги 2011 
йил 20 июлдаги 6-сонли қарорларида ҳам ишларни сайёр суд 
мажлисларига тайинлаш ёки кўриш бўйича тушунтиришлар 
ўз аксини топмаган.
Шунингдек, суд фаолиятига бевосита боғлиқ бўлган 
Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлигидан рўйҳатдан 
ўтган Ўзбекистон Республикаси Ички Ишлар Вазирлигининг 
2007 йил 12 январдаги «Судга келишдан бош тортган 
шахсларни мажбурий келтириш бўйича суд топшириқларини 
ижро этиш тартиби тўғрисида»ги Йўриқномани тасдиқлаш 
ҳақида»ги қарорилари ўрганиб чиқилганда, мазкур 
Йриқномада ҳам сайёр судлар ҳақида тушунтиришлар 
берилмаган.
Ўрганиш натижаларидан шундай хулоса қилиндики, 
кейинги бўлимларда мазкур норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга 
ҳам судлар томонидан ишларни сайёр суд мажлисларига 
тайинлаган вақтида ўзаро ҳамкорлик ва айрим ҳолатларни 
тартибга солувчи қоидаларни киритилиши мақсадга 
мувофиқ бўлади.

---

IV-боб