Sa’dullo Quronov galaktikada bir kun (ilmiy-fantastik qissa) Toshkent «Akademnashr»

di, xolos. Qurilmaning o‘zi esa koinotdagi tortishish kuchi 
ko‘magida qo‘shimcha tezlanish olib harakatlanadi. Zero, 
osmondagi  butun  sayyora,  yulduz  va  galaktikalar  ham 
shu gravitatsiyaning hisobiga juda katta tezlik bilan uchib 
boradi.  Fan  tilida  bunday  harakat  gravitatsion  manyovr 
deb ataladi. Siz-u bizga bilinmagani bilan, hozirda bizning 
Yer ham garavitatsiya evaziga soatiga 108 000 km tezlik 
bilan uchib ketmoqda!
Gravitatsion tuynuk changyutgichning uzun quvuriga 
o‘xshaydi. Chunki bu tuynuk har qanday jismni chang-

---

44
yutgichday so‘rib oladi. Unga tushib olgan kema yorug‘lik 
tezligidan  ham  bir  necha  o‘n  barobar  katta  tezlik  bilan 
harakatlanadi. Xullas, 3 daqiqa o‘tar-o‘tmas «Ko‘kkezar» 
200  million  km  masofani  bosib  o‘tib,  Venera  orbitasiga 
kirib keldi. Bu Yer yaqinida hosil bo‘lgan bir tuynukdan 
kirib Venera oldidagi boshqa bir tuynukdan chiqib kelish-
ga o‘xshaydi. Hozircha bunday g‘aroyib kema koinotda 
yagona edi.
Venera  Quyosh  tizimida  Merkuriydan  keyingi  ikkin-
chi sayyora hisoblanadi. Uni «Yerning egizagi» deb ham 
atashadi. Chunki Veneraning kattaligi ham, og‘irligi ham 
Yerniki bilan deyarli bir xil. Lekin bu sayyorada Yerdagi-
day yashil o‘rmonlar-u moviy dengizlar yo‘q. Venera sat-
hini ulkan vulqonlardan otilib chiqayotgan qaynoq lavalar 
egallab olgan.
– Naqadar chiroyli manzara, – dedi Ahmad sayyorani 
qoplab olgan qizg‘ish, quyuq bulutlarni kuzatar ekan.
–  Ha,  bir  zamonlar  shu  cheksiz  cho‘llar  o‘rnida  ulkan 
okeanlar bo‘lganiga ishonish qiyin.
– Bir kun kelib sayyoralar ham o‘lar ekan-da?! – ajab-
landi Ahmad. Chunki u bir vaqtlar yashil sayyora bo‘lgan, 
hozir esa quruq cho‘lga aylangan Venerani o‘z ko‘zlari bi-
lan ko‘rayotgan edi-da.
Bu vaqtda Margol kemani qo‘ndirishga harakat qilayot-
gan edi. Ahmad boshqaruv rulini tutib turgan Margolga qa-
rab dedi:
– Sayyoraning tungi qismiga emas, balki kunduzgi qis-
miga qo‘nishimiz shart!
Ahmad  bekorga  bunday  demadi.  Chunki  Veneraning 
o‘z o‘qi atrofida bir marta aylanishi, ya’ni bir kuni bizning 
243 sutkamizga teng. Agar ular Veneraga tunda yetib bo-
rishsa, tong otishini bizning hisobda bir yilga yaqin kutish-
lariga to‘g‘ri keladi. Har qalay, kristalni kun yorug‘ida qidi-
rish osonroq.

---

45
–  Harakat  qilyapman.  Lekin  sayyoraning  Quyoshga 
qarab  turgan  qismi  400  daraja  issiq,  shuni  bilasanmi?  – 
so‘radi Margol.
– Bilaman. Nima, salmirliklarning skafandri issiqqa dosh 
bermaydimi?
– Dosh beradi, ammo ozroq issiq bo‘ladi, chidaysan-da, 
– deya kulib javob berdi Margol.
Jajji do‘stining topqirligidan xursand bo‘lgan Margol ke-
maning qo‘nishi uchun joyni izlab topdi.
– Ahmad, mana, men qo‘nish uchun juda qulay joy top-
dim. 10 soniyada sayyora sathiga qo‘namiz...
«Ko‘kkezar»  Venera  sathiga  qo‘ndi.  Bir  daqiqadan 
so‘ng maxsus skafandr kiyib olgan fazogirlar kema borti-
dan tashqariga chiqib kelishdi. Kutilmaganda Ahmad o‘zini 
juda yomon his qila boshladi.
– Margol, nimalar bo‘lyapti?! Xuddi ustimga tog‘ qulab 
tushganday...
Ahmad shunday deb cho‘kkalab oldi. Margol esa ska-
fandrdagi  muhim  bir  qurilma  haqida  oldinroq  Ahmadga 
aytib qo‘ymaganini esladi. Gap shundaki, Veneraning at-
mosferasi juda ham quyuq gazlardan iborat. Sayyoradagi 
atmosfera bosimi Yerdagiga nisbatan 92 marta kuchliroq. 
Shu sababli uning sathida yurgan odam o‘zini ochiq havo-
da emas, balki okeanning ming metrlik tubida yurgandek 
his qiladi. Bunday bosimda Ahmad bir qadam ham oldinga 
yura olmasligi tabiiy. Margol skafandrdagi maxsus qurilma-
ni ishga tushirganidan so‘ng Ahmad birdaniga o‘zini xuddi 
yerda yurgandek his qila boshladi. Chunki qurilma atmos-
fera bosimini sozlab turar edi.
– Ahmad, meni kechir, seni ogohlantirib qo‘yish yodim-
dan chiqibdi, – dedi Margol yosh do‘stining o‘rnidan turi-
shiga ko‘maklasharkan.
–  Hechqisi  yo‘q,  bahonada  atmosfera  bosimi  qanday 
ekanini bilib oldim, – Ahmad shunday deb Margolning ska-

---

46
fandriga yaxshilab razm soldi. – Margol, skafandrning yana 
boshqa xususiyatlari bo‘lsa, menga hozir aytib qo‘ying...
Fazogirlarni skafandrsiz tasavvur qilib bo‘lmay-
di. Chunki hali hech kim skafandrsiz fazoga uch-
magan.
Yerdan  10  km  balandlikka  ko‘tarilib,  ochiq  fazoga 
chiqqan odam skafandrsiz bir daqiqa ham yashay olmay-
di. Chunki bunday balandlikda kislorod bo‘lmaydi-da! Us-
tiga-ustak, fazodagi 150 darajali sovuq odamni bir zumda 
muzlatib qo‘yishi mumkin. Mana shuning uchun fazogirlar 
skafandr kiyishadi. Skafandrning ichida odam o‘zini xuddi 
yerdagiday his qiladi.
Ilk skafandrni 1775-yilda fransuz olimi Jan Batist ixtiro 
qilgan. Dastlabki skafandrdan g‘avvos harbiylar daryoni 
kechib  o‘tishda  foydalanishgan.  XX  asrga  kelib  olimlar 
fazoga  uchish  borasida  jiddiy  bosh  qotira  boshladilar. 
Ular fazoda havo yo‘qligini va fazogirlar uchun maxsus 
kiyim  kerak  bo‘lishini  yaxshi  bilishardi.  1940-yilda  fa-
zogirlarning ilk skafandrlari sinovdan o‘tkazila boshlan-
di. Qizig‘i shuki, bu skafandrlarni birinchi bo‘lib odamlar 
emas, balki sichqon, kuchuk va maymun kabi jonivorlar 
kiygan ekan. 1961-yilda fazoga uchgan birinchi odam – 
Yuriy Gagarin skafandrni chinakamiga sinovdan o‘tkazib 
beradi.
Skafandr 17 qavatli germetik qoplama va matolardan ti-
kiladi. Bu qoplamalar fazogirni sovuqdan, infraqizil nurlar-
dan, koinotga tarqalib ketgan mayda-mayda zarralardan 
himoyalaydi.  Asosiysi,  skafandr  ichida  havo  bosimi  bir 
me’yorda saqlanadi. Skafandrda bir necha soatga yeta-
digan kislorod baloni, hatto konditsioner ham bor. Bunday 
skafandrlarni jajji fazoviy kemaga o‘xshatish mumkin.
Bitta  skafandr  qo‘lqopi  uchun  sarflangan  pulga  6  ta 
«Spark»  rusumli  avtomobil  sotib  olish  mumkin.  Butun 

---

47
boshli skafandr uchun esa 20 million AQSh dollarigacha 
mablag‘ sarflanadi.
Qahramonlarimiz  Veneraning  qaynoq  sharoitiga  mos-
lashib  olishganidan  so‘ng  Margol  kemadan  kristalni  qidi-
rishga mo‘ljallangan qurilmalarni olib chiqdi. Bu qurilmalar 
ichida uchar likopcha ham bor edi. U ertaklardagi uchar gi-
lamga juda o‘xshar, unga minib Veneradagi istalgan man-
zilga bir zumda yetib borish mumkin edi. Xullas, yaxshilab 
qurollanib olgan qahramonlarimiz vaqtni boy bermay N
2
G 
ni izlashga kirishib ketdilar.
Margol burg‘ilovchi qurilma bilan Venera sathining har-
har joyidan ming metrgacha chuqur qazib, chuqur tubidagi 
tuproq namunalarini laboratoriyada tekshirib olardi. Uning 
aytishicha,  bu  yo‘l  bilan  kristall  bor  joyni  taxminan  aniq-
lash  mumkin. Afsuski,  tuproq  tahlillarining  birortasi  ijobiy 
chiqmadi. Nihoyat, Veneradagi 12 soatlik qidiruv ishlaridan 
so‘ng Margol yakuniy xulosaga keldi:
– Yo‘q, kristalni Veneradan topa olmaymiz. Menimcha, 
vaqtni boy bermay Marsga uchishimiz kerak.