Sabzavot ekinlarining kelib chiqish makonlari (markazlari)

Sabazvot ekinlarining taqshi muhit sharoitlariga talabi va ularni
boshqarish usullari. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishida o‘simlik biologik vosita
hisoblanadi. U rivojlanishining har bir bosqichida o‘ziga xos muhit va sharoitni talab
etadi. Shuning uchun o‘simlikning o‘sishi va rivojlanishi davrida ta’sir etadigan chora
tadbirlarni «undan so‘rab», uning talab va ehtiyojiga ko‘ra o‘tkazish katta
ahamiyatga ega. Bu chora-tadbirlar «qanday» ta’sir etadi va ularni «qachon»
o‘tkazish kerak, degan savollarga javob topilishi kerak.
Atoqli fiziolog K.A. Timiryazev quyidagilarni yozgan edi. «O‘simlik talabini
bilish – bu nazariy muammo, talablarni to‘g‘ri hal yetish - bu amaliyotning asosiy
masalasidir».
O‘simliklar o‘zlarining genetik xususiyatiga ko‘ra turli miqdor va sifatga ega
bo‘lgan mahsulotni turli muddatda hosil qiladi. Ammo o‘simlik o‘z genetik
imkoniyatini qay darajada namoyon qilishi tashqi muhit omillariga bog‘liqdir.
Mavjud bo‘lgan barcha shart-sharoitlar tashqi muhit omillarini tashkil qilib,
o‘simlikka ta’sir yetish nuqtai nazaridan 4 guruhga bo‘linadi:
1. Abiotik: iqlimiy-issiqlik, yorug‘lik (yorug‘likning kuchliligi yoki kuchsizligi,
nurlar tarkibi, kun uzunligi), havo (tarkibi, namligi, harakati), mexanik ta’sir yetish
(shamol va boshqalar), magnit maydoni;
2. Edafik – tuproq yoki edafizik («eda» – grekcha so‘z bo‘lib «yer» ma’nosida
ishlatiladi) tuproqning fizik va kimyoviy tarkibi hamda uning namligi va havosi;
4. Biotik omil – ekinzorda madaniy o‘simliklarning begona o‘tlar, foydali va
zararli mikroflora hamda hasharotlar dunyosiaro o‘zaro ta’sir;.