Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

M itoxondrial oksidlanish
Membranalar aro bo'shliq 
2H ‘
3.3-rcism. ToMiq nafas zanjiri.
Mitoxondriya matriksi
NADH N A D ‘
Qisqartirilgan nafas zanjiri. Bu zanjir suksinat, yog‘ kislotalar, 
glitserin va boshqalardan vodorod protonlarini biriktirib oigan 
fiavoproteinlardan FP boshlanadi. FAD protonlarni ubixinonga, u esa 
o ‘z navbatida koenzim Q ga uzatadi. Reaksiyalarning davomi toMiq 
nafas zanjimiki kabi kechadi. Bunda 2 molekula ATF sintezlanadi:
SH, —
» F P —♦ KoQ 
-+ 
b 
-*■ 
c,fc) 
— 
a(a,) 
-♦
‘AO2 —  H
, 0
Alohida ta’kidlash kerakki, qisqartirilgan nafas zanjirida FAD, 
toMiq nafas zanjirida esa FMN ishtirok etadi.
56

---

Qisqa nafas zanjiri. 
Bu jarayonda proton va elektronlar 
fiavoproteinlardan to‘g ‘ri kislorodga uzatiladi, natijada vodorod 
peroksidi hosil b o iad i. Vodorod peroksidi toksik birikma bo‘lib, 
katalaza fermenti ta’sirida kislorod va suvgacha parchalanadi. Bunda 
ATF sintezlanmaydi:
Mitoxondrial oksidlanish tizimi hujayraga kiradigan kislorodning 
90 %ini iste’mol qiladi. Bu jarayonda kuniga 62 kg ATF hosil 
b o ia d i. Ammo organizm hujayralarida faqat 20— 30 g ATF mavjud. 
Shuning uchun ATF molekulasi kuniga 2500 marta gidrolizlanadi va 
yana sintezlanadi (ATF molekulalarining o ‘rtacha yashash muddati 
yarim daqiqa).
Nafas olish zanjiridagi komplekslar vodorodni nikotinamid 
degidrogenazalaridan havo kislorodiga yetkazadi, natijada proton 
konsentratsiyasining elektrokimyoviy gradiyenti (ApH+) paydo 
bo‘ladi. Ushbu gradiyent matriks va membranalararo bo‘shliq 
orasida paydo bo‘ladi.
Uning tarkibiga ikki asosiy omil kiradi:
1) 
membrananing elektrik potensiali (Av|/);
2) 
pH gradiyenti (osmotik yoki kimyoviy gradiyent) (ApH):
ApH+ = Av|/ - KApH
ApH+- musbat birlik bo‘lib, uni volt (V) yoki energiya birliklarida 
(kJ/mol) oTchash mumkin. pHning qiymatining bir birlikka 
o ‘zgarishi 0,06 V yoki 5,7 kJ/molga to ‘g ‘ri keladi.
ApH+ energiyasi quyidagi jarayonlarda qoTlaniladi:
1) 
ATF sintezi;
2) 
issiqlik ishlab chiqarish (ayniqsa, qo‘ng‘ir yog‘ to ‘qimasi va 
qushlaming mushak to‘qimalari uchun muhim);
3) 
osmotik ishni bajarish (mitoxondriya matriksiga fosfat 
tashish);
4) 
muskul ishi (ba‘zi hollarda).
Bulaming ichida inson uchun ATFning sintezi eng muhim.
ATF energiyasidan foydalanadigan asosiy jarayonlar:
1) 
turli moddalarni sintez qilish;
2) 
faol transport (membrana ichidagi moddalarni konsentratsiya 
gradiyentiga qarshi tashish). Sarflanadigan energiyaning 30 % Na ,K
- ATFazaga to ‘g ‘ri keladi;
3) 
mexanik harakat (mushaklar ishi).
57

---