Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

4.8. G ipoenergetik holatlar
A T F sintezi kam ayganda “ gipoenergetik” holatlar yuzaga keladi. 
G ipoenergetik holatlam ing sabablari - ochlik, B p PP, B , vitam in- 
larning yetish m ovch ilig i, gipok siya b o ‘ lishi mumkin. G ipoksiya 
quyidagi holatlarda paydo b o ‘ lishi mumkin:
nafas olinadigan havoda kislorod yetish m ovch iligi; 
o ‘ pka kasalliklari va o ‘ pka ventilyatsiyasi buzilganda; 
yurak kasalliklari, qon tom irlarining spazmlari va trombozlari 
oqibatida qon aylanishining buzilishi hollari, qon y o ‘ qotishi;
g em og lob in strukturasining (gem oglob in op a tiya la r) nasliy 
y o k i orttirilgan buzilishlaridan kelib chiqadigan kasalliklar;
hujayralardagi kislorodning ishlatish jarayonlarini buzilishi 
(t o ‘ qim a g ip ok siya si).
74

---

T o ‘ qimada gipok siyan in g sabablari:
• 
E T Z da ingibitorlar va ajratuvchilam ing ta’ siri; 
tem ir tanqisligi anem iyasi;
• 
g em og lob in
va 
boshqa 
tem ir 
saqlaydigan 
oqsillam i 
(sitoxrom lar, F eS -o qsillari) m iqdorining pasayishi natijasida elektron 
k o ‘ chishi va A T F sintezining buzilishi;
nafas zanjirining va 
sitrat sikli 
ferm entlarining 
irsiy 
nuqsonlari.

---

5 -B O B
U G L E V O D L A R A L M A S H I N U V I  
V A F U N K S I Y A L A R I
U glevod lar oqsillar va lipidiar bilan birgalikda, tiri k organizmlar 
uchun muhim kim yoviy birikmalar bo‘ lib hisoblanadi. Inson va hayvonlar 
organizmida uglevodlar quyidagi muhim ílinksiyalami bajaradi:
u glevod lar en ergiya manbayi bodib xizm at qiladi: ularning 
oksidlanishi hisobiga insonning en ergiyaga b o ‘ Igan eh tiyojinin g 
eya rli yarm i qondiriladi. Energiya almashinuvida glyu k oza va
g lik o g e n asosiy rol o ‘ ynaydi;
u glevod lar hujayra kom ponentlarining struktur - funksional r 
ibiga kiradi. N u k lein kislotalari va nukleotidlarning pentoza- ari, 
g lik olip id la rn in g u glevod lari, hujayralararo m oddaning getero- po 
isaxaridlari shular ju m lasiga kiradi;
org anizm da uglevodlardan boshqa s in f birikmalari, jumladan, a zi 
hpidlar va am inokislotalar sintezlanadi;
- 
u glevod lar h im oya vazifasini bajaradi: im m unoglobulinlarning 
u gle vo d kom ponentlari immunitetni mustahkamlashda qatnashadi.
nson va hayvon organizm ida u glevod lar m iqdori lipidiar va qsi 
larga nisbatan ancha kam dir (tana quruq massaning 
2
% i dan rtiq 
bo Im a y d i). O sim liklar organizm ida sellyu loza hisobiga ug ev°dJar 
umumiy quruq massasining 80 % in i tashkil etadi, shu sa a li biosferada 
u glevod lar m iqdori, birgalikda olingan barcha organik birikm alar 
m iqdoridan oshiqdir.
«U g le v o d la r » atamasi birinchi b o ‘ lib Derpt universiteti professori 
K .G . Shmidt tom onidan 1844-yili ta k lif etilgan. U zam onlarda 
barcha u glevod lar C n( H , 0 ) m umum iy form u laga ega ekanligi, y a ’ ni 
“ u glerod + suvAdan iboratligi taxmin qilingan. Masalan, glyu k oza va 
fruktoza - C
6
( H , 0 ) 6, qam ish shakari (saxaroza) - C p( H , 0 ) n kraxmal - 
[C
6
(H
2
0 ) 5] n va h.k. kabi k o ‘ rinishga ega.
H ozird a qabul qilingan klassifikatsiyaga m uvofiq, u glevod lar 
uch asosiy g ‘ ruhga boMinadi: monosaxaridlar, oligosaxaridlar va 
polisaxaridlar (5.1-rasm ).
76

---

5.1-rasm.