Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

13.2. Q alqonsim on bezning g ip erfu n ksiyasi
337

---

Yodtironinlar yetishm ovchiligining xarakterli belgilari tana 
harorati 
va 
asosiy 
almashinuvning 
pasayishidir, 
bemorlar 
sovuqqa o‘ta chidam siz bo‘ lib qoladi. Yosh bolalarda bu bezning 
gipofunksiyasi o‘ sishdan ortda qolishga, tananing nomutanosib 
shakllanishiga, chuqur aq liy va ruhiy buzilishlarga olib keladi. 
Kattalarda bez gipofunksiyasi miksedema (shilliqli shish) sifatida 
namoyon bo‘ ladi: proteoglikanlar va suvning ortiqcha to‘ planishi 
oqibatida terining qalinlashishi ro‘y beradi.
Gipofunksiya yodtironinlar sintezida ishtirok etuvchi reg‘ lyator 
oqsillar va fermentlarning genedk nuqsoni sababli yoki gipotalamus, 
gipofiz, qalqonsimon bezlaming zararlanishi bilan boradigan kasallik- 
lar asorati sifatida yuzaga kelishi mumkin. Lekin eng keng tarqalgan 
sabablaridan biri ovqat tarkibida yodning yetishm ovchiligidir. Yod 
ovqatning almashtirib boMmaydigan tarkibiy qismidir. Odamning 
yodga boMgan sutkalik ehtiyoji 100 - 200 mkg ni tashkil qiladi; 
butun umri mobaynida inson bir choy qoshiq yod qabul qiladi. Yod
— yer qobig‘ idanisbatan kam tarqalgan element, ayrim hududlarda 
organizm talabini qondirish uchun suv va tuproq tarkibidagi yod 
miqdori yetarli emas. Dunyo aholisining deyarli !4 qismi yod 
tanqisligi bilan bog‘ liq kasalliklar rivojlanishi havfi yuqori bo'lgan 
hududlarda istiqomat qiladi.
Yod yetishm ovchiligining yaqqol ifodalangan shakli - endemik 
bo'qoq kasalligi bo‘ lib, bunda qalqonsimon bez o‘ lchamlari 
kattalashadi. Bu kasallik m a’ lum geografik hududlar uchun xos. 
Qalqonsimon bezning kattalashishi biriktiruvchi to‘qimaning o‘ sishi 
hisobiga boMadi, lekin yodtironinlar ishlab chiqarilishi ko‘paym aydi. 
Xarakterli belgilaridan biri aqliy rivojlanishdan ortda qolish bo‘ lib, 
oligofreniya va kretinizm kabi og‘ ir darajalargacha yetishi mumkin. 
Yod tanqisligi hududida yashovchi aholi orasida aqliy qobiliyatlar 
pasayishining yengil darajalari shu darajada keng tarqalgan bo‘ lishi 
mumkin-ki, hatto aholining umumiy intellektual salohiyati ham 
tushib ketishi mumkin.
Yod yetishm aydigan hududlarda bo‘qoq kasalligi rivojlanishining 
oldini olish uchun yodlangan tuz iste’mol qilinadi (odatda, 1 t NaCl 
ga 25-50 g KJ qo‘ shiladi).