Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari

Birinchi tur tishli 

gildiraklar 

bular  gupchakli  va  gupchaksiz  silindrik  va  konussimon  tishli  gildiraklar.  Bu  tishli 

gildiraklarning  markaziy  teshiklarini  tuzilishi  tekis,  shponka  uyali  va  shlitsali  ko’rinishida 

bo’ladi.  Tishli  gildiraklarni  uk  bo’yicha  yunalgan  ochik  markaziy  teshiklarning  uzunligi  uning 

diametriga nisbati 1/d>1 ya’ni «vtulka» ko’rinishida bo’ladi. 

Ikkinchi  tur 

ko’p  gardishli  tekis  shponka  uyali  va  shlitsali  markaziy  teshikka  ega  tishli 

gildiraklar. 

Uchinchi  tur 

bir  gardishli  tekis,  shponka  uyali  shlitsali  markaziy  teshikka  ega  va  1d<1 

ya’ni «Disk» ko’rinishidagi tishli gildiraklar. 

Turtinchi  tur 

mexanik  ishlov  berilgandan  so’ng  gupchak  bilan  yig’iladigan  silindrik, 

konussimon, chervyakli tishli gildiraklar yoki «gardishlar». 

Beshinchi  tur 

kuyruk  qismiga  ega  (tishli  val  ko’rinishidagi)  silindrik  va  konussimon 

tishli gildiraklar. 

Ko’rib chiqilgan tishli gildiraklarning Har bir turi uzining tipik texnologik  jarayonlariga 

ega va Har biri uchun O’rnatish yuzalari mavjud. 

Tishli  gildiraklarning  xizmat  vazifasidan  kelib  chikkan  holda  ularni  markaziy  teshiklari 

va  tishli  yuzalarini  tayyorlashga  alohida  eotibor  qaratilishi  talab  etiladi.  SHunday  qilib  bu 

yuzalarni  o’zaro  joylashishining  xatoligi  0,01-0,1  mm  chegarasida  bo’lishi    kerak.  Tishli 

gildiraklarni  gardish  qismining  sirtini  markaziy  teshik  o’qiga  nisbatan  perpendikulyarligi  0,05-

0,1  mm  bo’lishi    talab  etiladi.  Markazi  teshik  IT6..IT8  kvalitet  aniqligida  va  yuza  tozaligi  Ra 

1,25… Ra 2,5 bo’ladi. 

 

12.1-rasm. Tishli kildiraklarning turlari. 

 

Tishli  gildiraklarni  tayyorlash  bo’yicha  talablar  ularning  aniqlik  darajasi  bilan 

belgilanadi.  Mashinasozlikda  5  dan  10  gacha  aniqlik  darajasiga  ega  bo’lgan  tishli  gildiraklar 

---

qo’llaniladi.  9  dan  10  aniqlik  darajasidagilari  ochik  tishli  uzatmalarda  qo’llanilsa  5-6  aniqlik 

darajasidagilar esa yuqori aniqlikdagi mexanizmlarda qo’llaniladi. 

Bu tishli gildiraklarning tishlarini ishchi yuzalari Ra 0,63…. Ra 2,5 bo’yicha bo’ladi. 

Tishli  gildiraklar  tayyorlash  uchun  material  uzatiladigan  burovchi  momentning  va 

aylanma  tezlikning  miqdorigabog’liqravishda  tanlanadi.  Kichik  kuchlar  ostida  va  kichik 

tezliklarda  ishlovchi  gildiraklar,  plastmavvalar,  kul  rang  yoki  bolg’alangan  cho’yanlardan 

toblanmagan konstruksion po’latlar 30, 35 yoki 45 lardan tayyorlanadi. Katta kuchlar ta’sirida va 

yuqori  tezliklarda  ishlovchi  tishli  ilashmalar  gildiraklari  termik  ishlov  berilgan  po’lat  45  yoki 

legirlangan po’latlar 40X, 12XN3A, 18XGT va shu kabilardan tayyorlanadi.  

Tishli  gildiraklar  zagotovkalarning  turi  va  tayyorlash  usullari  ularning  materiallarining 

turiga  va  ishlab  chiqarish  dasturigabog’liq  bo’ladi.  Cho’yandan  tayyorlanadigan  zagotovkalar 

quyma  bo’ladi.  Tishli  gildiraklarning  o’lchamlari  kichik  bo’lgan  holda  (50  mm  gacha)  barcha 

turdagi  ishlab  chiqarish  sharoitida  zagotovka  prokatdan  kerakli  o’lchamlarda  kirkib  olish  usuli 

bilan tayyorlanadi. Donali va kichik seriyali ishlab chiqarish sharoitida o’lchamlari katta bo’lgan 

tishli  gildirak  zagotovkalari  bolg’alash  mashinalarida  erkin  bolg’alash  yo’li  bilan  tayyorlanadi. 

Kichik  partiyadagi  o’rtacha  o’lchamlarga  ega  bo’lgan  tishli  gildiraklar  uchun  zagotovka 

shtamplash  usullari  bilan  tayyorlanadi.  Ko’p  seriyali  va  yalpi  ishlab  chiqarish  sharoitida 

zagotovka  yopik  shtamplarda  bolg’alash  mashinalarida,  presslarda  va  gorizontal  bolg’alash 

mashinalarida tayyorlanib birdaniga markaziy teshik hosil  qilinadi.