Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari fanidan

Tishli gildiraklarni nazorat qilish.

Tishli gildiraklarni nazorat qilish operatsiyalararo va barcha mexanik ishlov berish operatsiyalaridan so’ng olib boriladi. Chiziqli o’lchamlar, tashki va ichki silindrik yuzalarning diametrlari o’lchov aniqligi darajasini inobatga olib turli o’lchov asboblari yordamida tekshiriladi yoki chegaraviy o’lchash kalibrlaridan foydalaniladi. Tishlarni tayyorlash sifati qadam ulchagichlar, tish ulchagichlar, shabronlar yoki evolventalli yuzalarni ulchagichlari yordamida nazorat qilinadi. Tishli gildirak yuazalarning o’zaro joylashuvchi ularning sirtki va radial urinishlari hamda o’zaro perpendikulyarlik talablari maxsus indiqatorlik, qayta sozlanuvchi ustunlarga ega bo’lgan moslamada markazlarga o’rnatilan holda nazorat qilinadi. Bu holda tishli gildirak Xar ikki sirt tomonidan markaziy teshikka ega bo’lgan opravkaga o’rnatiladi.

O’rganilgan materialni mustahkamlash uchun savollar.

1. 
   Tishli gildiraklarning qaysi turlarini bilasiz?
   
2. 
   Tishli gildiraklarni tayyorlashda ularga qanday texnik talablar qo’yiladi?
   
3. 
   Tish gildiraklari qaysi materiallardan tayyorlanadi va ular uchun zagotovka turlarini sanab bering?
   
4. 
   Tishli gildiraklarni turlari bo’yicha mexanik ishlov be-rish ketma-ketligini keltirib uting.
   
5. 
   Tishli gildiraklarni qaysi usullari yordamida nazorat qilinadi?
   

12. Mavzu

TIPAVIY DETALLARGA ISHLOV BERISH KOMPLEKS TEXNOLOGIYASI TANASIMON DETALLARNI TAYYORLASH TEXNOLOGIYASI

1. 
   Detallarni sinflarga bo’lish asoslari. Qutisimon detallarning xizmat vazifalari, tayyorlash bo’yicha texnik talablar, qo’llaniladigan materiallar va zagotovka turlari
   

Mashina detallarini texnologik sinflarga ajratishni A.P.Sokolovskiy tomonidan taklif etilgan bo’lib, u 14 sinfga ajratilgan. Buni asosida detallarning bir xil shaklga ega bo’lganlarini ajratib olinib, ular uchun umumiy bo’lgan texnologik vazifalar bajarilishi orqali xarakterlanishi yotadi. Detallar quyidagi sinflarga ajratilgan bo’lishi mumkin (kavs ichida – shu sinfni shifri keltirilgan)
Aylanuvchi silindrik detallar.

1. 
   sinf – Vallar (V). Vallar, o’qlar, shtok, buyin (sapfk), barmoklar, shtiftlar (shtkft) va sh.x. keltirilgan.
   
2. 
   sinf – Vtulka (A). Vtulkalar, vkladishlar (vkladkshi), bukslar (buksk), gilpzalar (gilpzk) va sh.k.kiritlagan.
   

Aylanuvchi yassi detallar

3. 
   sinf Disklar (D). Disklar, boldoglar (kolsk) miaxoviklar, shkivlar, flanslar va sh.k. keltirilgan.
   

Ko’p ukli detallar

4. 
   sinf – ekssentrik detallar (E). Tirsakli vallar, ekssentriklar, taksimlovchi vallar va sh.k. kiritilgan.
   

Kesishuvchi o’qlarga ega bo’lgan aylanuvchi detallar.

5. 
   sinf krestovinalar (K). Krestovina (chortomonlilar), armaturalar kiritilgan.
   

Richaglar.

6. 
   sinf – richaglar (R) richaglar, shatunlar, tyagalar, (tortgich) lar, baldoklar va sh.k. kiritilgan.
   

YAssi detallar.

7. 
   sinf – plitalar (P). Plitalar, roperatsiyaar, staninalar, stollar, sirpangich (salazka) lar, plankalar va sh.k. kiritilgan.
   

Bulardan tashqari quyidagi sinflar ham bor. 8 sinf – stoykalar (S)
9 sinf - ugolniklar (U) – maxsus burchakli detalar. 10 sinf - babki (B) qo’zg’almas kobik detallari.

11. 
    sinf - tishli gildiraklar (Z)
    
12. 
    sinf - shakldor kulachoklar (F)
    
13. 
    sinf - harakat uzatuvchi vintlar va chervyaklar (X) 14 sinf - mayda biriktiruvchi detallar (M).
    

Sinflarga ajratish umumiy mashinasozlik xarakteriga ega bo’lib ularning sinflari, mashinasozlikni bashka tarmoklaridagi detallar sinfi evaziga ko’payishi mumkin (masalan, turbina lopatasi, nasoslarni ishchi gildiraklari, sharikli podshipniklar va sh.u.).
Bulardan tashqari sinflar gruppalarga va gruppa bulaklariga, tiplarga ajratilishi
mumkin.
Quyida qutismon detallarni tayyorlash texnologiyasi va ular to’g’risidagi
ma’lumotolarni ko’rib chiqamiz.