|
№10 – AMALIY MASHG„ULOT
KO‘CHATGA TALAB VA UNI YETISHTIRISH UCHUN
HIMOYALANGAN YER MAYDONINI ANIQLASH
Topshiriq
. Yuza birligidan chiqadigan ko„chat sonini hisoblash
uslubini o„zlashtirish, ko„chatga va uni yetishtirish uchun himoya-
langan yer maydoniga talabni aniqlash.
Uslubiy ko‘rsatma
. Ko„chatga talab va uni yetishtirish uchun
zarur himoyalangan yer maydoni ochiq va himoyalangan yerlarga
ekiladigan sabzavot ekinlari rejasi va ko„chatni oziqlanish
maydoniga bog„liq.
Ko„chatlarni yetishtirish uchun zarur himoyalangan yer
maydonini hisoblashda oldin ko„chatga talab aniqlanadi. Buning
uchun ekiladigan maydon va yuza birligidagi o„simliklarni qalinli-
gini bilish kerak. U navni xususiyatlari (o„sish kuchi, tup shakli,
barg bandini kattaligi), ekinni yetishtirish usuli (o„simliklarga shakl
berilib yoki berilmay), tirgovuchlarda va kichik hajmli plyonka bilan
yopiladigan yerlarda yetishtirish o„simliklarni parvarishlash va
hosilni yig„ishda ish jarayonlari mehnatini imkon boricha
mexanizatsiyalashga bog„liq.
Bir o„simlikni oziqlanish maydonini, joylashtirish shakllariga
ko„ra turli usullarda aniqlanadi. Odatdagi qatorlab va punktirlab
ekish usullarida oziqlanish maydoni qator oralardagi masofani
qatordagi ko„chatlar orasidagi masofaga ko„paytirish yo„li bilan,
qator uyalabda esa – qator oralardagi masofani, uyalar orasidagi
masofaga ko„paytirish va chiqqan sonni uyadagi o„simliklar soniga
bo„lish yo„li bilan aniqlanadi. Lentasimon ekish usulida oziqlanish
maydoni quyidagi formula bo„yicha aniqlanadi:
В
В
S
L
R
P
)
1
(
Bunda: P – bir o„simlikni oziqlanish maydoni, m
2
; R – qator-
dagi o„simliklar (kichik qatorlar) orasidagi masofa, sm; L – lentalar
orasidagi masofa, sm; S – lentadagi yo„llar (kichik qatorlar) orasida-
gi masofa, sm; V – lentadagi yo„llar (kichik qatorlar) soni. Lenta-
simon uyalab ekish usulida o„ismliklar oziqlanadigan maydon ham
shu formula bo„yicha aniqlanadi, ammo maxrajda lentadagi qator-
chalar soni, uyalardagi o„simliklarni soniga ko„paytmasi ko„rsatiladi.
Mahsulot olish uchun yetishtiriladigan o„simliklarni qalinligi 1
ga maydonni (10000 m
2
) bir o„simlikni oziqlanish maydoniga
bo„lish yo„li bilan aniqlanadi. Topshiriqni bajarishda oldin 1 ga
ochiq yerga maysalarni yetishtirish uchun parnik romlariga yoki
issiqxona maydoniga talabni (m
2
da) aniqlaydilar. CHiqqan sonni
ochiq yerga rejalashtirilgan ekish maydoniga ko„paytirilganda,
maysalarni yetishtirish uchun talab qilinadigan umumiy himoya-
langan yer maydonni beradi.
Himoyalangan yerning yuza birligidan chiqadigan ko„chatni,
o„simliklarni pikirovka qilishda ajartib beriladigan oziqlanish may-
doniga qarab aniqlanadi. U o„simliklarni biologik xususiyatlari va
ko„chatni yoshiga bog„liq. Pikirovka qilishda quyidagi oziqlanish
maydoni qo„llaniladi: karam uchun 5
5, 6
6, 7
7 sm, pomidor
uchun 6
6, 7
7 va 8
8 sm, qalampir uchun 4
5 va 5
5 sm, baqlajon
uchun 5
5 va 6
6 sm. Tuvakli ko„chatlarni oziqlanish maydoni
tuvakchalarning kattaligiga bog„liq.
Agar bir rom yoki 1 m
2
issiqxona maydonini pikirovkadagi
o„simliklarni oziqlanish maydoniga bo„linsa, chiqadigan ko„chatni
hisoblash mumkin. Bunda 160
106 sm o„lchamdagi rom osti may-
doni 1,5 m
2
deb qabul qilinadi. Rom ostidagi foydalaniladigan yer
maydonini uni o„lchamiga nisbatan kichikligi, o„raning ichki o„l-
chamlarini kichikroq ekanligi tufaylidir. Hisoblashda o„simliklarni
nazariy sonini emas, balki haqiqiy (haqiqiy xatosiz) chiqadigan ko„-
chatni hisobga olish kerak. Haqiqiy chiqadigan ko„chatni soni
nazariyga nisbatan 90% deb qabul qilinadi. Masalan, baqlajonni 5
6
sm oziqlanish maydonida pikirovka qilinsa, bir rom ostidan
chiqadigan ko„chat 15000 sm
2
:30 sm
2
=500 donani, haqiqiy esa
(500
90):100=450 donani tashkil qiladi. Ko„chatga talab va bir rom
ostidan yoki 1 m
2
maydondan chiqadigan haqiqiy ko„chatni bilgan
holda, himoyalangan yer maydoniga talabni hisoblaydilar (birinchi
ko„rsatkichni ikkinchisiga bo„lish orqali).
Topshiriqni bajarish tartibi
. Bu topshiriqni har bir talaba mus-
taqil bajaradi. Himoyalangan yer maydoniga talabni aniqlash
bo„yicha ko„nikmaga ega bo„lishlik uchun har bir o„quvchi, mazkur
o„quv qo„llanmani 6.3 bo„limida va mazkur laboratoriya – amaliy
mashg„ulotiga talluqli uslubiy ko„rsatmadan foydalanib, har bir
o„quvchi hisoblashlarni quyida ko„rsatib o„tilgan 45-jadvalda
bajaradi. Topshiriqni bajarish har bir ekin 1 ustunda keltirilgan ket-
ma-ketlikda amalga oshiriladi. Dastlab barcha kerakli hisoblashlar
parniklar bo„yicha, so„ng issiqxonalar bo„yicha bajariladi. Ochiq
yerda ko„chat bilan ekiladigan ekinlarni maydoni (2 ustun) o„qituv-
chi tomonidan beriladi.
Ochiq yerdagi o„simliklarni oziqlanish maydoni hisoblashda (3
ustun) ma‟lumotli adabiyotlar (sparavochniklardan) dan foydalanib
aniqlanadi (bundan o„simliklarni joylashtirish shakllari olinib, m
2
hisobidagi maydon aniqlanadi). O„simliklarni qalinligi (4 ustun) 1 ga
(10000m
2
) maydonni, bitta o„simlikni m
2
hisobidagi oziqlanish
maydoniga bo„lish orqali aniqlanadi. 1 ga ekiladigan ko„chatga
talabni (5 ustun), o„simliklar qalinligidan (4-ustun) 10% chegirib
olib o„ziga qo„shish yo„li bilan aniqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
