S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

3.6.
Log-fayllarni о‗rganish
―Log fayllari‖
yoki oddiygina 
"loglar"
iboralari jarayonning 
barcha ishtirokchilari tomonidan operativ guruh a‘zolari, tergovchilar 
tomonidan osonlikcha ishlatiladi, biroq ulardan ozchiligi nima ekanligini 
aniq tasavvurga ega. Logda qanday ma‘lumot saqlanadi? Har qanday! 
Qaysinisini, istagingizni, xohlaganingizni yozib oling. 
Shunday qilib, log-fayl yoki log nima? 
Log
- dasturda saqlanadigan avtomatik voqea jurnali. Odatda har 
bir voqea jurnaldagi bitta yozuvga mos keladi.Odatda, qaydlar voqea 
hodisadan (uning boshlanishi yoki oxiri) keyin darhol amalga oshiriladi. 
Ushbu qaydlar dasturning о‗zi tomonidan belgilangan faylga qо‗shiladi 
yoki u tomonidan jurnallarni saqlash uchun mо‗ljallangan boshqa 
maxsus dasturga yuboriladi. 

---

79 
Ushbu ta‘rifidan shu narsa aniq bо‗ldiki, har qanday hodisalar – 
masalan, bitta Ethernet-freymdan prezident saylovlarida ovoz berish 
natijalariga qadar jurnallarda qayd etilishi mumkin. Tadbirning shakli 
ham dastur muallifining ixtiyoriga kо‗ra tanlanadi. Jurnal formati 
mashinaga yо‗naltirilgan bо‗lishi yoki u odamlar о‗qishi uchun 
moslashtirilishi mumkin. 
Ba‘zan loglar xavfsizlik maqsadlariga va hodisalar bо‗yicha 
tekshiruvlarga yо‗naltirilgan. Bunday hollarda, iloji bо‗lsa, tizimdan 
qaydlarni, ular saqlagan voqealarni izolyatsiya qilishga harakat qilinadi. 
Agar tajovuzkor tizimning himoya tizimidan о‗tsa va tizimga kirishni 
boshlasa, u izlarini yashirish uchun bir vaqtning о‗zida loglarga kirishga 
qodir emas. 
Axborot tizimiga ta‘sir о‗tkazishda deyarli har bir inson harakatlari 
logga bevosita yoki bilvosita, ba‘zida hatto bir nechta loglarda ham aks 
ettirilishi mumkin. Va bu loglar turli joylarda tarqalib ketishi mumkin, 
bu haqda mutaxassis bо‗lmagan shaxs taxmin qila olmaydi. 
Tajovuzkorning xatti-harakatlari haqida ma‘lumot olish uchun, 
unga tegishli ma‘lumotlardan foydalanish uchun quyidagilarni amalga 
oshirish kerak: 

kompyuterlar va ularning dasturlari о‗zaro hamkorlikda 
ishtirok 

etishlarini aniqlash; 

tegishli dasturlarning har birida qaysi hodisalar qayd

etilganligini aniqlash; 

tegishli belgilangan vaqt uchun belgilangan barcha loglarni 
olish; 

bu loglardagi yozuvlarini о‗rganib, ularni bir-biri bilan

solishtirish. 
Bir foydalanuvchining bitta veb-sahifani kо‗rib chiqishi kabi oddiy 
faoliyatni misol qilib keltirish mumkin. Keling, ushbu tadbirda ishtirok 
etadigan tizimlarni rо‗yxatga olaylik, ular asosan voqea loglarida 
saqlanishi mumkin: 

foydalanuvchi brauzeri; 

foydalanuvchining kompyuterida shaxsiy xavfsizlik devori; 

foydalanuvchining kompyuterida antivirus dasturi; 

foydalanuvchi operatsion tizimi; 

veb-sahifani sо‗rashdan avval, foydalanuvchining brauzeriga 
kirgan DNS-serveri (
resolver
) hamda bu resolver murojaat qilgan server; 

---

80 

barcha routerlar foydalanuvchi kompyuteridan veb-serverga 
va DNS-serverlar, shuningdek, ushbu routerlarning statistikasini 
jо‗natadigan billing tizimlar; 

veb-server va tegishli DNS-serverlarga qarshi himoya 
(xavfsizlik devori, hujumni aniqlash tizimi, antivirus); 

veb-server; 

veb-server tomonidan boshqariluvchi CGI-skriptlari; 

foydalanuvchi 
tomonidan 
kо‗riladigan 
veb-sahifada 
joylashgan barcha hisoblagichlarning veb-serverlari va banner 
reklamalari (odatda, ular mustaqil provayderlar tomonidan qо‗llab-
quvvatlanadi); 

foydalanuvchining kо‗rilgan sahifadan giperhavola orqali 
ketayotgan veb-server; 

proksi-server (ishlatilayotgan bо‗lsa); 

foydalanuvchining PBX (kommutatsiyalanuvchi ulanishda 
Internet aloqasi - telefon liniyasi orqali) yoki oxirgi milning boshqa 
uskunalari (xDSL, Wi-Fi, GPRS va h.k). 
Natijada bitta foydalanuvchi harakati - veb-sahifani kо‗rish bilan 
о‗zaro bog‗liq bо‗lgan yozuvlar saqlanadigan ikki yoki uchta joy 
tо‗planishi mumkin. 
Kо‗proq murakkab usullar bilan foydalanuvchi harakatlarining 
izlari qolishi mumkin bо‗lgan joylar ham kо‗p. Bu joylarning barchasini 
aniqlash va tegishli loglar uchun kimga murojaat qilish kerakligini 
aniqlash AT mutaxassisining vazifasidir. Eng ilg‗or tergovchi ham uni 
о‗rnini bosa olmaydi. Shuning uchun bunday hollarda mutaxassisni jalb 
qilish majburiydir.