S. V. Azizov 2017 y

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati…………...………………………………...49

K I R I SH

Bitiruv malakaviy ishining dolzarbligi. O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A. Karimovning tashabbusi va doimiy rahnamoligida jismoniy tarbiya va sport borgan sari Davlat siyosatining ustuvor yo’nalishlari doirasida rivoj topib bormoqda. «Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida»gi Qonun hamda ushbu soha bo’yicha qabul qilingan va ayni kunda izchillik bilan hayotga tadbiq etilib kelinayotgan qator hukumat qarorlari bunga yaqqol misol bo’la oladi. Ayniqsa, bu borada gimnastika turlarining rivojlanishiga alohida etibor qaratilishi tahsinga sazovordir.

Gimnastikaning rivojidagi zamonaviy bosqich unga sport mukammallashuvi vositasi sifatida yondoshib qarash xarakterli bo’lib, xalqaro arenadagi yuqori yutuqlarga intilishga qaratilgan.

Buning natijasi “Olimpiya” va “Ommaviy” gimnastikaning chegaralanishiga olib keldi. Lekin shu bilan bog’liq xolda ikkita uslub yuzaga keldi: Ommaviy gimnastika uslubi va Oliy mahorat gimnastikasi uslubi. Ularning xar biri o’zining obyekti, predmeti, prinsipi, qoidasi, vosita va uslubi, tashkillashtirish shakliga ega.

Shu bilan birga ular tarixan “Jismoniy va xarakat mukammalligining shakllangan, “gimnastika” deb nomlangan” natijasidir. Mana shuning uchun prinsip jihatdan turli bo’lgan ikkita gimnastika o’zaro kirishadi – bu esa ma’lum umumlashuvga ruxsat beradi, shu asosida ma’lum oblastda mutaxassis ishni tashkil etishda vosita, uslub va shaklni tanlashga imkon beradi.

Sog’lomlashtirish tadbirlari natijasida organizmning ximoya funksiyalari, uning immuniteti, jismoniy va aqliy ishga layoqatligi, aktiv xolatining uzoq vaqt saqlanishi oshadi. Shuning uchun bugungi kunda muhim ijtimoiy vazifalardan biri aholini sog’lomlashtirish, deb tan olib, birlamchi (kasalni oldini olish) va ikkilamchi (organizmning holsizlanib, kasal avj olishini ogohlantirish) profilaktika choralarini kuchaytirish kerak.

Bunda zamonaviy odam sog’lig’ining holatini aniqlaydigan faktorlarning taxminan yarmi, yashash tarziga ta’luqli. Bu defisitni faqat jismoniy mashqlarni har kuni bajarish to’ldiradi.

Harakatlarning etishmovchiligi (gipokineziya) organizm faoliyatini yomonlashtiradi, charchash va kasalliklarga qarshiligini pasaytiradi, insonning ruxiy va jismoniy holatini susaytiradi.

Xarakatlar defitsiti ayniqsa organizmning shakllanishi hamda o’sish davri uchun havfli. Bunga ko’proq etibor berish kerak, chunki, zamonaviy maktab o’quvchilarining katta qismi turli xil surunkali kasallik bilan og’riydi, jismonan rivojlanish va ularning tayyorgarligi ko’p hollarda yosh normalariga mos kelmaydi. Shu bilan bir vaqtda doimiy xarakat bo’y o’stiradi, mushaklar ichki organlar va nerv sistemasini garmonik rivojlanishiga yordam beradi, qomatni buzilishi va yassi tovonlikni oldini oladi, ishga layoqat va o’quv materialini o’zlashtirishni oshiradi .

Y.V.Menxinning fikricha o’quvchining uzoq vaqt stol oldida o’tirishi, bunda gavdani noto’g’ri tutishi, mushaklarning ma’lum guruhiga salbiy ta’sir etib, kichik tos organlari va oyoqlarda qon tutilishiga olib keladi. Partaga yaqin egilib o’tirish ichki aozolarni siqadi, yurak ishini qiyinlashtiradi, miya oziqlanishi va qon aylanishini yomonlashtiradi. Muntazam jismoniy mashqlar bilan shug’ullanadigan o’quvchilar, jismoniy kam shug’ullanadigan o’quvchilarga, studentlarga qaraganda, yillik o’sishi ko’proq, kasalga chalinishi kamroq, jismoniy ko’rsatkichlari yuqoriroq, shuningdek ular o’tish davri qiyinchiliklarini engilroq o’tkazishadi, ularda yoshiga xos asabiylashish kamroq bo’lib, nerv sistemasining barqarorligi yuqoriroq bo’ladi.

J.K. Xolodov, V.S. Kuznesovlarning takidlashicha, boy berilgan jismoniy tarbiyadagi kamchilik, kelgusida maktab o’quvchilarida ko’p mexnat bilan to’ldiriladi, ba’zida umuman to’ldirilmaydi. Aynan shu yoshda xarakat funksiyalar va jismoniy sifatlar tez rivojlanib, hayot uchun zarur ko’nikmalar tez shakllanadi.

Aynan shu davrda kelgusidagi sog’lik ishga layoqat va uzoq yashash uchun, asos shakllanadi. Shuni etiborga olish kerakki, jismoniy tarbiya darsida maktab o’quvchisining xarakatga bo’lgan talabi faqat 40% - 60% ga qoniqtiriladi halos, bunda qo’shimcha sog’lomlashtirishga qaratilgan mashg’ulotlar darsdan tashqari paytda ham bajarilishi va sog’lom hayot kechirilishi kerak.

Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki, mashqlarning, tadbiq etish shakllarining turlitumanligi, qiziqish va hohishga, ko’rsatkichga qarab individual tanlashga bo’lgan imkoniyat, har qanday adekvat tanlangan mashqlar bilan mashg’ulotlarning yuqori natijasi – gimnastikani xaqiqatdan ham sog’lomlashtirishning bebaho vositasi ekanligini ta’kidlaydi. Gimnastikaga asoslangan vositalar bilan bolalar va o’smirlar salomatligi muammolarini echishga yo’naltirilgan xar qanday Bitiruv malakaviy ishi zamonaviy va dolzarbdir.