S t o m a t o L o g I y a

Periodont to‘qimasining qon tomirlari devorlarida kollagen
tolalarining tutamlarida neytral glikozaminglikanlar mavjud. Birlamchi
sementda ular oz miqdorda, ikkilamchi sementda esa, ancha ko‘p neytral
glikozaminglikanlar borligi aniqlangan.
Alveola suyagida ular asosan osteon kanallari atroflarida uchrashishi
aniqlangan. Nordon glikozaminglikanlar paradont to‘qimasining milkda,
milk so‘rg‘ichlarida, bazal membaranasida uchraydi. Stromada (kollagen
tolalar, tomirlar) kam. Semiz hujayralarda geparin bor. Gialuron
kislota — gialuronidaza tuzilishining kapillyar — qo‘shuvchi to‘qima
tuzilishlarining o‘tkazuvchanligiga ta’siri to‘g‘risidagi ma’lumotlar bor.
Gialuronidaza (mikrob yoki to‘qima ishlab chiqargan) glikozamino-
glikanlarni depolimerizasiya qilib, gialuron kislotasining oksid bilan
bog‘liqligini buzadi (gidroliz) va shu bilan bog‘lovchi to‘qimaning
o‘tkazuvchanligini oshiradi va oxir-oqibatda uning to‘suvchi (barer)
vazifasini bajara olishi qobiliyatini yo‘qolishiga olib keladi.
Demak, glikozaminoglikanlar paradont to‘qimasining mikroblardan,
ularning zaxarlaridan saqlanish — ximoyalanishini ta’minlaydi. Milkning
qo‘shuvchi to‘qima elementlari orasida eng ko‘p fibroblastlar, kamroq
gistiositlar va limfositlar, undan ham ozroq semiz va plazmatik hujayralar
uchraydi.
Meyyordagi milkda semiz hujayralar tomirlar atrofida, xususiy
pardaning so‘rg‘ich qavatida to‘planadi (A.L. Shchedogubov, 1978).
Semiz hujayralarning bajaradigan vazifalari to‘la aniqlanmagan. Ularda
geparin, gistamin va serotoninlar bor va ular glikozaminoglikanlarni
hosil bo‘lishida qatnashishi aniqlangan (N. Fullmer, 1967).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2 1 4
Tish — milk boylanishining tuzilishi to‘g‘risida juda ko‘p tadqiqotlar
olib borilgan. Bu tuzilmaning axamiyati shundan ma’lumki, yallig‘lanish
dastlabki shu erdan boshlanadi. Milk epiteliyasi og‘iz epiteliyasi, milkning
tish yuzasi bo‘shliq epiteliyasi va bog‘lovchi epiteliyalardan iborat. Og‘iz
epiteliyasi — ko‘p qavatli yassi epiteliy, bo‘shliq epiteliysi esa, ko‘p
qavatli va bog‘lovchi epiteliy orasidagidir.
Hozirgi zamon ilmiy asoslari shuni ko‘rsatadiki, bu tuzilma ancha
(hosil — paydo qiluvchi) regenerasiya xususiyatiga ega. Epiteliyning
emal pardasi bilan bog‘langanligi buzilishi, tish milk cho‘ntagining hosil
bo‘lishidan darak beradi. Ba’zilar (E.V. Borovskiy, 1989) tish bilan milk
orasida, meyyorda hosil bo‘lgan joyni "Normadagi milk cho‘ntagi"
o‘rniga milk ariqchasi deb ataydilar. Patologik holatlarda "patologik
tish-milk cho‘ntagi o‘rniga esa "cho‘ntak" iborasini qo‘llab, agar bu
holat faqat milk chegarasida bo‘lsa, uni "milk cho‘ntagi", paradontning
hamma to‘qimalarida patologik holat bo‘lganda esa, uni "paradontal
cho‘ntak" iborasini oldingi "patologik tish-milk cho‘ntagi" yoki "patologik
tish-milk suyak cho‘ntagi" o‘rnida ishlatishni tavsiya etadilar. Milk
ariqchasida bu erdagi qon tomirlarning o‘ziga xos tuzilishi (kapillyar
xalqalari yo‘q va ular yuzaga yaqin joylashgan) va qon tomir devorlarining
o‘tkazuvchanligini oshishi munosabati bilan qon zardobiga o‘xshash
suyuqlik-milk suyuqligi bo‘ladi. Suyuqlikda elektrolitlar, fermentlar va
hujayralar bo‘ladi. Milk ariqchasi va milk suyuqligi normada to‘siq
vazifasini o‘taydi. Yallig‘lanish aynan milk ariqchasi devori epiteliysidan
va epiteliyning tishga yopishib turgan joyidan boshlanadi.
Periodont to‘qimasining o‘zida kollagen, elastik, oksitalan tolalar,
qon va limfa tomirlari, asab tolalari, qo‘shuvchi to‘qima hujayra
elementlari, makrofaglar bor. Periodontning hajmi va shakli uning o‘zida
va organizmda kechadigan turli kasalliklar, odamning yoshi, tishga
tushadigan bosimlarning xaddan oshgani kabi sabablarga bog‘liq ravishda
o‘zgarishi mumkin. Periodontning bog‘lovchi apparati kollagen tolalar
tutumlari va ular orasidagi tomirlar, hujayralararo moddalardan iborat.
Periodont tolalarining asosiy vazifasi chaynov paytida tushgan mexanik
kuchni (ta’sirni) alveola suyagi to‘qimasiga, asab-reseptor apparatiga
va mikrosirkulyator yo‘llarga teng taqsimlab borishidadir. Periodontda
fibroblastlar, plazmatik, semiz hujayralar, gistiositlar, qon hujayralari,
mononuklear makrofaglar, alveola suyagiga yaqin joylashgan osteositlar,
sementga yaqin — sementoblastlar kabi hujayralar bor. Undan tashqari,
epiteliy qoldiq hujayralar — Malyasse hujayralari bor. Hujayralar
periodont to‘qimasining hamma joyida, xususan uchki qismida
joylashgan. Periodont to‘qimalarida suksinat degidrogeneza, laktat-
degidrogeneza, NAD va NADF-diafazlar, fosfatozlar, kollegenozlar kabi
fermentlar borligi aniqlangan. Ularning faolligi sement va suyakka yaqin
joylarda, xususan kasallikda bo‘lishi ham ma’lum.