S. Sofiyev hayot faoliyati xavfsizligi fanidan amaliy mashg’ulotlarini bajarish uchun

 
AMALIY MASHGULOT № 13 
Ishlab chiqarish binolar va joylardagi tabiy va suniy yoritilganlik 
darajasini tekshirish. 
Mashg’ulotning maqsadi:
Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini 
yoritilganligini o’lchash usullari bilan tanishish. 
Mashg’ulotni bajarilish tartibi:
O’qituvchi ishlab chiqarish binolari va ish 
joylarini normal yoritilganligini ahamiyati to’g’risida qisqacha axborot beradi. 
Shundan keyin studentlar yoritilganlikni o’lchash probirilyuksmetrning ishlashini 
o’rganishadi va tekshirishadi, o’qituvchi ko’rsatgan xonalarning yoritilganligini 
o’lchashda. Yoritilganlikni o’lchash natijalari hisobot tuzib chiqadilar. 
Kerakli jihozlar: 
1. Lyuksmetr YU – 116 
2. Fotoelement 
3. Golvonometr 
4. Simlar 
5. Disklar 10, 100, 1000 
Mashg’ulotga ko’rsatmalar: 
Ustaxonalarda va tashqari ishlab chiqarish binolari yoki auditoriyalarda, 
idoralarda xavfsiz ish sharoiti, tashqari hamma chora-tadbirlardan tashqari, yani ish 
joylarida normal yoritilganlikni vujudga keltirish bilan yaratiladi. 
Yoritilganlik lyuksmetr bilan o’lchanadi. 
YU-116 markali lyuksmetr ikkita mustaqil uskunalar: fotoelektrik element 
va galvanometrdan tuzilgan bo’ladi. Fotoelektrik elementga yoruglik nuri tushish 
bilan elektr harakatlantiruvchi kuch vujudga keladi. Elektr yurituvchi kuchning 
miqdori tushayotgan yoruglik nuri oqimining quvvatiga boglik. Fotoelement ikkita 

---

98 
o’tkazgich sim orqali galvanometr bilan to’tashtirilgan. Galvanometr shkalasi 
LYUKS (LK) larda ifodalangan. 
33- rasm.
Yoritilganlikni o’lchash asbobi lyuksmetr 
LYUKSmetr korpusida 500,100 va 20 LK larga o’tkazish ruchkasi bor. 
Uskunani zo’riqishidan saqlash maqsadida ruchkaning eng avvalo 500 lk holatiga 
qo’yish kerak. Yoritilganlikni o’lchash uchun fotoelektrik elementi ish 
bajariladigan yuza uskunani gorizontal holatda ushlab turish yoki qo’yib qo’yish 
kerak. 
Masalan dars o’tiladigan auditoriyalarni yoritilganligini o’lchash uchun 
fotoelementni stolga qo’yib qo’yish kerak. 
Ish joyini yoritilganligini aniq harakteristikasini olish uchun auditoriyalarda 
beshta nuqtada, ustaxonalarda esa har bir ish joyini o’zida o’lchash ishlari 
o’tkaziladi. Masalan, auditoriyalarning yoritilganligini to’rtta simmetrik nuqtalarda 
va diagonallar kesishgan markaziy o’lchash bilan topiladi. Agar bino uzun va tor 
bo’lsa yoritilganlik beshtadan kuprok nuktalarda o’lchash bilan topiladi. Bu bizga 
yoritilganlikni bir xilda bo’lish-bo’lmasligi to’g’risida hulosa qilishimizga 
imkoniyat beradi. 
O’lchov ishlari natijalarini quyidagi shaklda 1-jadvalga yoziladi. 
9-jadval 
Binoning 
nomi 
Binoni ichki 
yuzasi 
(uzun,eni 
m
2
) 
O’lchovlar 
tartibi 
Tabiy yuritilganlik 
LK 
Aralash 
yoritilganlik 
LK 
Norma 
bo’yicha 
O’lchov 
bo’yicha 
Norma 
bo’yicha 
O’lchov 
bo’yicha 

---

99 
Shundan keyin talabalar yoritilganligi o’lchangan bino va ish joylarining 
qanday yoritilganligi yuzasidan o’z hulosalarini chiqaradilar. Yoritilganlikni norma 
bo’yicha qiymati 2-jadvaldan olinadi.