S sh. Xabibullayev, S. A. Djumayev defektoskopiya va diagnostika

7.2. Nazorat qilishning elektrik usuli
Elektrik usulda nazorat qilish (EUNQ) buzmasdan nazorat 
qilish usuli bo‘lib (GOST 25315-82), elektr maydonining nazorat 
qilinayotgan obyekt bilan ta’sirida yoki tashqi ta’sirlar natijasida 
nazorat obyektida paydo bo‘ladigan maydonlarning ta’sir para-
metrlarini o‘lchashga asoslangan. 4.2-jadvalda nazorat qilishning 
elektrik usuli ro‘yxati keltirilgan.
Neft va gaz jihozlarini texnik diagnostikasi jarayonida bu usuldan 
avvalambor izolatsiyalangan yuzalarning butunligini aniqlashda 
foydalaniladi. Jihozlarning birlamchi korrozion shikastlanishlari 
asosan yuza qoplamalarning shikastlanishida hosil bo‘ladi, masa-
lan, mikrotirqishlar hosil bo‘lishi, cho‘kishlar, pufakchalar va 
boshqa tekislikdagi shikastlanishlar. Izolatsiyalanishlarni nazorat 
qilish asosan elektroparametrik («namlangan mato usulida») va 
elektro chaqnash (yuqori voltli) usuli bilan amalga oshiriladi.
Elektr yoyi (uchqun) usuli – yuqori kuchlanishli manbaning 
bir qutbini tuproqqa sim bilan ulangan ikkinchi qutbini kuchli 

---

49
kuchlanishli manbaga ulangan hamda ular tolasimon elektrod yo-
ki shup bilan tegib turadigan oraliq yerida ulanmaslikni aniqlash-
ga asoslangan. Shu usul asosida bir qator elektr yoyi hosil qiluvchi 
defektoskoplar, masalan, KRONA-2I (AO «INTROSKOP» to-
monidan ishlab chiqiladigan) asbobi epoksidli, bitumli, polimerli 
va emalli qoplamalar bilan qoplangan quvur tarmoqlarini, nazorat 
qilish uchun moslangan. Bu asbobdan shuningdek, himoyalangan 
tok o‘tkazmaydigan boshqa qoplamlar bilan qoplangan xohlagan 
konfiguratsiyali buyumlarni ham nazorat qilishda foydalanish 
mumkin. 
Izolatsion qoplamalarni miqdoriy baholash uchun nazorat qi-
lish obyekti elektrik parametrlarini o‘lchashga asoslangan tek-
shirishning elektroparamagnitli usulidan ham foydalaniladi. Izo-
latsiyalangan qoplamalar uchun eng muhim parametr – asosiy 
metall va uning qoplamasi orasidagi o‘tuvchan qarshilik kattaligi 
hisoblanadi. Ko‘pincha o‘tar holat qarshiligi RD 12-411-01 
bo‘yicha yer osti po‘lat gaz tarmoqlarda qoldiq resursni aniqlay-
digan asosiy parametrlardan biri hisoblanadi.
7.2.1-rasm.
7.2.1-rasmda izolatsiyalangan qoplamalarning o‘zgaruvchan 
qarshiligini o‘lchashning RD 12-411-01 bo‘yicha «namlangan 
momiq» usulida o‘lchashning elektrik sxemasi keltirilgan.

---

50