С. Р. Мажидов қурилиш материаллари ва буюмларидан амалий машғулотларини ўтказиш учун масалалар тўплами

ТОҒ ЖИНСЛАРИ КОЛЛЕКЦИЯСИ БИЛАН ТАНИШИШ ВА ҲАЖМИНИ ҲИСОБЛАШ.


1 - АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ


Умумий маълумотлар. Тоғ жинси муайян таркибга ва тузилишга эга бўлиб, геологик жараёнлар натижасида ер қатламида ҳосил бўлган. Минераллар (маъданлар) физик ва кимёвий бир жинсли табиий жисм бўлиб, ер қатламида юз берган физик-кимёвий жараёнлар натижасида пайдо бўлган.

Табиатда минераллар тури 2000 ортиқ бўлсада, тоғ жинслари 50 яқин минераллардан ташкил топган.

Тоғ жинслари мономинералли ва полиминералли бўлиши мумкин.

Табиий тош материаллари қурилишда механик қайта ишланган ҳолда ва ҳом ашё сифатида ишлатилиши мумкин. Цемент ишлаб чиқаришда оҳактош, бетон тайёрлашда эса қум ва чақилган тош миллионлаб куб метр ишлатилади. Мармар, гранит, оҳактош кабилар арраланиб, текисланиб безак материал сифатида қўлланилади.

Табиий тош материаллари захиралари ишлатилганда экологик мухитни асраш қонун қоидаларига албатта риоя қилиш зарур. Бунда чиқинди кам ҳосил бўладиган технологияларни танлаш мақсадга мувофиқ бўлади.

Таъриф. Ўртача зичлик деганда, табиий ҳолатдаги материалнинг (ғоваклари, коваклари билан биргаликдаги) массасини унинг ҳажмига бўлган нисбати тушунилади.

Ҳисоблаш формуласи: намуна ҳажмини аниқлаш учун

(1)

Намунанинг ўртача зичлигини аниқлаш учун

(2)

5

1 – масала. Массаси 80 г бўлган нотўғри геометрик шаклдаги табиий тош намунасининг ўртача зичлиги аниқлансин. Парафин билан қопланган намуна сув муҳитида тортилганда унинг массаси 39 г ни ташкил этади. Намунанинг юзасини қоплаш учун, зичлиги 0,93 г/см³ бўлган парафиндан 0,75 г сарф бўлади. Сувнинг зичлигини 1 г/см³ га тенг деб оламиз.

Ечими: Намунага суртилган парафиннинг ҳажмини қуйидаги формула билан аниқлаймиз:

			m		; буердаV				m		;
			V						
				m			0,75	 0,81 г/см^3
				V			0,93

Намунанинг ҳажмини қуйидаги формула билан аниқлаймиз:

V	m m1	V	8037	 0,81 42,19 см^3
	^cyb	1

Намунанинг ўртача зичлигини қуйидаги формула билан аниқлаймиз:

• 
  _m ^m_v ₄₂⁸⁰_,191,89 г/см³
  

2 – масала. Цилиндр шаклидаги тоғ жинси намунасининг диаметри ва баландлиги 5 см га тенг. Қуруқ ҳолдаги массаси 245 г. Сувга тўйингандан сўнг унинг массаси 249 г ни ташкил этади. Намунанинг ўртача зичлиги, ҳажм ва массаси бўйича сув шимувчанлиги аниқлансин.

Ечими: Цилиндр шаклидаги намунанинг ҳажмини қуйидаги формула билан аниқлаймиз:

22. 
     R² h 3,142,5²5 98,125 см³
    

Ўртача зичлигини қуйидаги формула билан аниқлаймиз:

• 
  m = _V^m _98,125²⁴⁵ ^2,49 г/см³
  

Масса бўйича сув шимувчанлигини қуйидаги формула билан аниқлаймиз:
_Wm ^m1^{ m}_100%_ ²⁴⁹^{ 245}_100_{ 1,63%}


m 245

Ҳажм бўйича сув шимувчанлигини қуйидаги формула билан аниқлаймиз:

6

_Wv ^m1^{ m}_100%_ ²⁴⁹^{ 245}_100_{ 4,08%}


V 98,125


3 – масала. Чиғаноқли оҳактошнинг қуруқ ҳолдаги массаси 300 г, сувга тўйингандан сўнг унинг массаси 308 г ни ташкил этди. Агар намунанинг ўртача зичлиги 2400 кг/м³ ҳажми 250 см³бўлса, шу намунанинг ҳажм бўйича ва масса бўйича сув шимувчанликлари аниқлансин.


4 – масала. Чиғаноқ тош намунасининг қуруқ ҳолдаги массаси 78 г. Сувга тўйинтирилгандан сўнг унинг массаси 85 г ни ташкил этади. Намунанинг ўртача зичлиги 1100 кг/м³ , зичлиги 2,5 г/ см³ бўлса, унинг сув шимувчанлиги ва ғоваклиги аниқлансин.


5 – масала. Сувга тўйинган табиий тош намунанинг массаси 56 г унинг ўртача зичлиги ва ғоваклигини аниқланг. Намунанинг зичлиги 2,5 г/ см³, ҳажм бўйича сув шимувчанлигини 18,4%. Қуруқ холдаги массаси эса 50 г.


6 – масала. Табиий тош намунасининг ҳажм бўйича сув шимувчанлиги масса бўйича сув шимувчанлигидан 1,7 марта катта. Шу намунанинг зичлиги 2,5 г/ см³ га тенг бўлса, намунанинг ғоваклигини аниқланг.


7 – масала. Тош намунанинг қуруқ ҳолдаги массаси 60 г. Сувга тўйингандан сўнг массаси 70 г ни ташкил этди. Ҳажм бўйича сув шимувчанлиги 21,4%, зичлиги 2,4 г/ см³ ни ташкил этса, намунанинг ўртача зичлиги, ғоваклиги ва масса бўйича сув шимувчанлиги аниқлансин.


8 – масала. Қирралари 6,5 см бўлган, куб шаклидаги тошсимон материалнинг қуруқ ҳаво шароитида массаси 495 г. Намунанинг тахминий иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти ва тури аниқлансин.


9 – масала. Чиғаноқли оҳактошнинг қуруқ ҳолдаги массаси 300 г, сувга тўйингандан сўнг унинг массаси 308 г ни ташкил этди. Агар намунанинг ўртача зичлиги 2400 кг/м³ ҳажми 250 см³бўлса, шу намунанинг ҳажм бўйича ва масса бўйича сув шимувчанликлари аниқлансин.

7

2-БЎЛИМ. КЕРАМИК МАТЕРИАЛЛАР ВА БУЮМЛАР