С. Р. Мажидов қурилиш материаллари ва буюмларидан амалий машғулотларини ўтказиш учун масалалар тўплами

ҚУРИЛИШДА ИШЛАТИЛАДИГАН ҚОРА ВА РАНГЛИ МЕТАЛЛАРНИ ҲИСОБЛАШ


14 - АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ


Умумий маълумотлар. Замонавий қурилишни металл материалларсиз тасаввур этиб бўлмайди. Металлар бино ва иншоотларнинг конструктив қисмларида-пойдевор, девор, том, каркас ва ш.к. кучайтиришда, юк кўтарадиган конструкциялар, темирбетон тайёрлашда, қоплама материаллар, биноларни ички ва ташқи томондан безашда ишлатилади. Металлар бошқа материалларга нисбатан юқори мустаҳкамлиги, пластиклиги, термик ва кимёвий ишлов бериш имконияти билан ажралиб туради. Металлар юқори пластиклик, етарли бўлмаган мустаҳкамлик ва қаттиқликка эга бўлмагани учун тоза холда ишлатилмайди. Металлар асосан бошқа металлар ва нометаллар билан қотишма ҳолда ишлатилади.

Металлар қора ва рангли металларга бўлинади. Қора металлар-пўлат ва чўян темир ва углероднинг қотишмасидир. Агар темир таркибига углерод 2% гача киритилса пўлат, 2% кўп киритилса чўян ҳосил бўлади.

Рангли металларга мис, алюминий, магний, титан, никел, рух, қалай, қўрғошин ва бошқалар киради. Рангли металлар ер юзида кам учрайди ва металл ишлаб чиқаришни 5% ташкил этади.

Қурилишда рангли металл ва қотишмалардан енгил ва кимёвий муҳитларга чидамли конструкцион элементлар, безак буюмлари ва бошқа материаллар ва қисмлар тайёрланади. Қурилишда архитектура қисмлари асосан алюминий металли ва унинг қотишмаларидан тайёрланади.

1 – масала. Углеродли пўлат намунаси Бруннел прессида диаметри Д – 10

• 
  пўлат шарча ёрдамида Р – 3000 кг куч билан қаттиқликка синалганда, пўлат шарчанинг намунадаги 3 та изи ўлчамлари 5,09, 5,15 ва 5,12 мм га тенг бўлади.
  

41

Пўлатнинг чўзилишдаги мустаҳкамлиги ва унинг маркаси аниқлансин.

Ечиш: Пўлат шарчанинг қолдирган изларини ўртача қийматини аниқлаймиз:

^dўрт		5,09 5,15 5,12	 5,12мм ,
		3

қаттиқлигини қуйидаги формула орқали аниқлаймиз:

НВ	Р	кг / мм^2 , бу ердан
	F

F 0,5DD2 D2 d 2 22мм ,
қаттиқлиги:

HB	3000	136кг / мм^2 , НВ136кг / мм^2 .
	22

Чўзилишдаги мустаҳкамлиги:

G₂ 0,36136 48кг / мм²

жадвалга таққослаганда пўлатнинг маркаси У – 3 (Ст3)