S, Qorayevning «Toponimika» qo'llanmasi toponimikaning ilmiy-nazariy asoslariga feamda O'zbekiston toponimiyasiga bag'ishlangan va shubhasiz, ijtimoiy hajitda gujnanitar fanJaming eng dolzarb

Qipchoq 

etnonimi 

ko'plab 

turkiy 

xalqlar 

orasida 

qayd 

qilingan. 

Qoraqalpog'istonda 15 ga yaqin ovul shu nomda (Qipchaq, Qipshaq shakllarida). 

Nukuz  (nukus)  umg'i  qo'ng'irot  qabilasi  hamda  qoraqalpoqlarning  keneges 

qabilasi tarkibida uchraydi (nekuz shakli ham qayd qilingan) va Amudaryo, Chimboy 

tumanlarida  Nukusovul,  Amudaryo  tumanida  Nukusqal'a  oykonimlarida  o'z  aksini 

topgan.  Qoraqalpog'iston  Respublikasining  poytaxti  Nukus  shahri  (qoraqalpoqcha  - 

No'kis) nomi ham shu etnonimdan. 

Nukus  shahri  nomi,  umuman  nukus  etnonimining  kelib  chiqishi  haqida  har  xil 

fikrlar  bor.  Bu  nom  ayrim  tadqiqotchilar  fikricha,  forscha-tojikcha  nukas  «to'qqiz 

---

kishi»  degan  ma'noni  bildiradi.  Nukuslar  asli  mo'g'ul  qabilasi  bo'lganini  e'tiborga 

olsak, bu etnonimning etimologiyasi haqidagi fikrlar uzil-kesil hal bo'lmagan deyish 

mumkin. 

Suv  obyektlarini  ifodalaydigan  gidronimik  atamalarga  misol:  arna  – 

Tentekarna;  ariq  –  Shuqsirariq,  Yangiariq;  sag'a-saqa  («kanalning  boshi»)  – 

Kanalsag'a, O'rjapsag'a, Uchyapsag'a; quduq –Oqquduq. 

Ko'l gidronimii: atamasiga mufassalroq to'xtashga to'g'ri keladi. Gap shundaki, 

Qoraqalpog'iston  hududida  150  dan  ortiq  ko'l  bor.  Respublika  Amudaryoning  etak 

qismida  bo'lgani  bois  daryo  suvi  toshib  son-sanoqsiz  ko'llar  hosil  qilgan  edi. 

Ko'llarning  ko'plari  qurib  qoldi,  lekin  xaritalarda,  odamlarning  xotiralarida  bu 

obyektlarning nomlari saqlanib qolgan. 

Bundan  tashqari  40  dan  ortiq  ovul-qishloqning  nomlari  tarkibida  ham  ko'l 

atamasi  uchraydi,  jumladan,  Adaykol,  Oqko'l,  Turkmanko'l,  Uyg'urkoi,  Sho'rko'l, 

Qorako'l, Qo'Bg'irotko'l va b. 

Respublikada  gidronimlar  tarkibida  ko’1  atamasi  o'rniga  aydin  (oydin)  so'zi 

ham ishlatilgan: Uziraoydin, Uyrekoydin, Qoraoydta va b. 

Qoraqalpog'iston ko'llarinl nomlariga qarab bir necha turga bo'lish mumkin. 

1)   kishi ismlari bilan atalgan ko'llar: Davitkol, Do'sanko'l, Zakirko'l; 

2)  rangiga qarab nomlangan ko'llar: Ko'kkol, Qorako'l, Qoraoydin, Sariko'l; 

3) Parranda nomlari bilan atalgan ko'llar: Birqozonko'l, Quvlikol, Qo'tonko'l.  

4)  Suv  o'simliklari  nomlari  bilan  atalgan  ko'llar  (Jekenlioydin,  Shilimko'l, 

Qamisliko'l).  

5)    majoziy-metaforik  nomlar  bilan  atalgan  ko'llar:  Oltimkol  –  qimmatli  baliq 

zotlari  ko'p  bo'lganidan  shunday  nom  olgan.  Gavmisko'l  –  «katta,  ulkan,  yirik» 

degani.  Davkempir  ko'li  yo'lbarsning  oyog'iga  kirib  ketgan  katta  zirapchani 

qo'rqmasdan  chiqarib  olgan  kampir  sharafiga  shunday  atalgan  ekan.  Maqbalkol  – 

baxmalday tovlanib turgani uchun shunday nomlangan. 

Aholi punktlari nomlarini hosil qlladigan oykonimik atamalar. 

Qoraqalpog'istonda bunday atamalar atigi bir necha: oval, qal'a, obod, ko'pir. 

Bular  orasida  eng  ko'p  takrorlanadiganl  ovul  (aul)  atamasidir,  Qariyb  200  ga 

yaqin  aholi  punkti  (ovul)  nomlari  tarkibida  uchraydi:  Avezovul,  Bo'zovtul, 

Darg'aovul, Kepeovul, Maxremovul, Naymanoval va b.  

Qal'a  atamasi  30  ga yaqin  shahar va ovul  nomlari tarkibida keladi:  Ayozqal'a, 

Burgutqal'a, Jambasqal'a, Mamiyqal'a, Nakasqal'a, Tozaqal'a va boshqaiar. 

Boshqa  oykonimik  atamalardah  faqat  obod  komponenti  bir  necha  marta 

takrorlanadi: Amirobod, Mehnatobod, Paxtaobod, Xalqaobod, Chinobod, Yangiobod, 

Qlrqqizobod. 

2.  Ayozqal'a  –  Beruniy  tumani  hududidagi  me'moriy  yodgorlik.  Miloddan 

avvalgi  IV-II  asrlarga  oid'  qal'a  xarobadan  iborat.  Bir  necha  turkiy  xalqlar 

folklorining qahramoni Ayoz nomi bilan atalgan. 

Ayran  -  ovul,  Qo'ng'irot  tumani.  O'zbeklarning  qo'ng'irot  qabilasi  tarkibida