С.Қ. Махмудов

Индекс усули
. Индекс усули билан қайта баҳолашда қайта баҳолаш 
санасидаги асосий воситаларнинг баланс қиймати ва ушбу активларнинг 
жамланган эскириши муайян индексдан фойдаланган ҳолда қайта 
баҳоланади. Сўнгра активларнинг қайта баҳоланган қиймати уларнинг 
баланс қиймати ва жамланган эскириши билан таққосланади ва фарққа 
тегишли бухгалтерия ѐзувлари амалга оширилади: 

---

361 
1) агар активнинг қайта баҳоланган қиймати унинг баланс қийматидан 
ошса, бу кўпайиш 30908-"Бошланғич қийматига нисбатан баҳолаш 
қийматининг ошган суммаси" ҳисобварағида қуйидаги бухгалтерия ѐзуви 
билан акс эттирилади: 
Мисол: ―Миллийбанк‖ банк биносини 2015 йил 1 январь холатига қайта 
баҳолади. 
Бошланғич қиймати 45 000 000 сўм. 
Қайта баҳолагандаги суммаси 500 000 сўм. 
А Дт 16509 
Банкнинг иморатлари - Бинолар ва бошқа 
иморатлар 
Миллийбанк 
500 000 
П Кт 30908 
"Бошланғич қийматига нисбатан баҳолаш 
қийматининг ошган суммаси"; 
Миллийбанк 
б) қайта баҳолашдан олдин ва ундан кейинги жамланган эскириш 
суммалари ўртасидаги фарққа: 
Мисол: ―Миллийбанк‖ банк биносини 2015 йил 1 январь холатига қайта 
баҳолади. 
Эскириш қиймати-15 000 000 сўм 
Қайта баҳолагандаги суммаси 100 000 сўм
. 
П Дт 30908 
"Бошланғич қийматига нисбатан баҳолаш 
қийматининг ошган суммаси"; 
Миллийбанк 
100 000 
П Кт 16511 
- Бинолар ва бошқа иморатларнинг 
йиғилган эскириш суммаси (контр-актив) 
Миллийбанк 
в) қайта баҳолаш натижасида асосий восита қийматининг кўпайиш 
суммаси харажат сифатида тан олинган ушбу актив қийматининг олдинги 
арзонлашиш суммасини қоплаши даражасидагина даромад сифатида тан 
олиниши лозим; 
2) қайта баҳолаш натижасида асосий воситаларнинг ҳаққоний 
қийматининг камайиши харажат сифатида тан олинади. Ушбу сумма 
бевосита 30908-"Бошланғич қийматига нисбатан баҳолаш қийматининг 

---

362 
ошган суммаси" ҳисобварағининг тегишли моддасидан, бироқ худди ўша 
асосий воситага нисбатан олдинги қўшимча баҳолаш миқдори доирасида 
чегириб ташланиши лозим. Бунда қуйидаги бухгалтерия ѐзувлари 
бажарилади: 
а) қайта баҳолашдан олдин ва ундан кейинги жамланган эскириш 
суммалари ўртасидаги фарққа: 
Мисол: ―Миллийбанк‖ банк биносини 2015 йил 1 январь холатига қайта 
баҳолади. 
Эскириш қиймати-15 000 000 сўм 
Қайта баҳолагандаги суммаси 100 000 сўмга камайган 
п Дт 16511 
- Бинолар ва бошқа иморатларнинг йиғилган 
эскириш суммаси (контр-актив) 
Миллийб
анк 
100 000 
П Кт 30908 
"Бошланғич қийматига нисбатан баҳолаш 
қийматининг ошган суммаси"; 
Миллийб
анк 
б) қайта баҳолаш натижасида аниқланган актив ҳаққоний қийматининг 
камайиши суммасига: 
Мисол: ―Миллийбанк‖ банк биносини 2015 йил 1 январь холатига қайта 
баҳолади. 
Бошланғич қиймати 45 000 000 сўм. 
Қайта баҳолагандаги суммаси 500 000 сўмга камайган. 
П Дт 30908 
"Бошланғич қийматига нисбатан баҳолаш 
қийматининг ошган суммаси"; 
Миллийб
анк 
500 000 
А Кт 16509 
Банкнинг иморатлари - Бинолар ва бошқа 
иморатлар 
Миллийб
анк 
в) 30908-ҳисобварақда акс эттирилган олдинги қайта баҳолаш суммаси 
етарли бўлмаган тақдирда, арзонлашган сумма ва олдинги қайта баҳолаш 
суммаси ўртасидаги фарқ харажат сифатида тан олинади ва 55995-"Бошқа 
фоизсиз харажатлар" ҳисобварағида акс эттирилади. Бунда қуйидаги ўтказма 
қайд этилади: 

---

363 
А Дт 55995 
"Бошқа фоизсиз харажатлар"; 
Миллийб
анк 
100 000 
А Кт 16509 
Банкнинг иморатлари - Бинолар ва бошқа 
иморатлар 
Миллийб
анк 
3) қайта баҳолашнинг индекс усулида асосий воситаларнинг ҳар бир 
гуруҳи бўйича уларнинг харид қилинган даврларига боғлиқ ҳолда ҳар хил 
индекс қўлланилади. 
Бевосита қайта баҳолаш усули. 
Асосий воситаларнинг тўлиқ тикланиш 
қиймати алоҳида объектлар қийматини баҳоланаѐтган айнан ўхшаш бўлган 
янги объектларнинг қайта баҳолаш санасида шаклланган, ҳужжатлар асосида 
тасдиқланган бозор нархлари бўйича бевосита қайта ҳисоблаш йўли билан 
аниқланади. 
Бевосита қайта баҳолаш усули қўлланилганда объектларнинг тўлиқ 
тикланиш қийматини ҳужжатлар асосида тасдиқлаш учун банкнинг 
хоҳишига кўра қуйидагилардан фойдаланилиши мумкин: 
1) тайѐрловчи ташкилотлар ва уларнинг расмий дилерлари, товар-хом 
ашѐ биржалари, кўчмас мулк биржаларидан ѐзма шаклда олинган худди 
шундай активга доир нархлар тўғрисидаги маълумотлар; 
2) қайта баҳолашни ўтказиш санасига ва асосий фондларни харид қилиш 
санасига МБ курсларининг нисбати сифатида белгиланадиган ҳисоб-китоб 
коэффициентини қўллаган ҳолда харид қилиш санасига ЭАВда асосий 
фондларнинг қиймати тўғрисидаги (тасдиқловчи ҳужжатлар мавжуд 
бўлганида) маълумотлар; 
3) тегишли давлат органларида мавжуд бўлган нархлар даражаси 
тўғрисидаги маълумотлар; 
4) қайта баҳолашни ўтказиш даврида оммавий ахборот воситалари ва 
махсус адабиѐтларда эълон қилинган нархлар даражаси тўғрисидаги 
маълумотлар; 

---

364 
5) асосий фондлар қиймати тўғрисида баҳоловчи ташкилотнинг 
ҳисоботи.
Асосий воситаларни бевосита қайта баҳолаш усули билан қайта 
баҳолашда тегишли асосий воситаларнинг бухгалтерия ҳисобида ҳисобга 
олинган жамланган эскириши суммаси қайта баҳолашдан кейинги тикланиш 
қийматини қайта баҳолашдан олдинги қийматига нисбати тариқасида 
ҳисоблаб 
чиқариладиган 
қайта 
ҳисоблаш 
коэффициенти 
бўйича 
индексацияланиши лозим. 
Қайта баҳолашдан сўнг активларнинг ҳаққоний қиймати уларнинг 
бошланғич (тикланиш) қиймати ва жамланган эскириши билан таққосланади 
ва фарқ суммасига мазкур Низомнинг 32-бандига мувофиқ бухгалтерия 
ўтказмалари амалга оширилади.
Юқорида келтирилган ўтказмалардан сўнг активнинг қайта баҳоланган 
қиймати унинг қолган ҳисобланган хизмат муддати мобайнида мазкур 
Йўриқноманинг ВИИ бўлимига мувофиқ амортизация қилинади. 
30908-"Бошланғич қийматига нисбатан баҳолаш қийматининг ошган 
суммаси" ҳисобварағида акс эттирилган қайта баҳолашнинг ижобий 
натижаси ҳар ойда 31203-"Тақсимланмаган фойда (актив-пассив)" 
ҳисобварағига ҳисобдан чиқарилади. Бунда қуйида бухгалтерия ўтказмаси 
амалга оширилади: 
Мисол: ―Миллийбанк‖ банк биносини 2015 йил 1 январь холатига қайта 
баҳолади. 
Қолдиқ қиймати-15 000 000 сўм 
Қайта баҳолагандаги суммаси 100 000 сўм. 
П Дт 30908 
"Бошланғич қийматига нисбатан баҳолаш 
қийматининг ошган суммаси"; 
Миллийб
анк 
100 000 
П Кт 31203 
"Тақсимланмаган фойда (актив-пассив)". 
Миллийб
анк 

---

365 
Тегишли активни ҳисобдан чиқаришда 30908-ҳисобварақдаги қайта 
баҳолаш натижаси тўлиғича 31203-ҳисобвараққа ўтказилади.
Асосий воситаларни қайта баҳолаш ва унинг натижаларини тегишли 
ҳисобварақларга акс эттириш бўйича мисоллар 1-иловада келтирилади. 
Омбордаги асосий воситаларнинг қайта баҳолаш натижалари қуйидаги 
бухгалтерия ўтказмалари билан ҳисобга олинади: 
1)
тегишли активлар бўйича қайта баҳолашнинг ижобий натижаси: 
А Дт 16561 
"Омбордаги асосий воситалар" - тегишли 
актив; 
Миллийб
анк 
200 000 
П Кт 30908 
"Бошланғич қийматига нисбатан баҳолаш 
қийматининг ошган суммаси"; 
Миллийб
анк 
2) қайта баҳолаш натижасида асосий воситалар қийматининг камайиш 
суммаси: 
П Дт 30908 
"Бошланғич қийматига нисбатан баҳолаш 
қийматининг ошган суммаси"; 
Миллийб
анк 
100 000 
А Дт 55995 
"Бошқа фоизсиз харажатлар"; 
Миллийб
анк 
100 000 
А Кт 16561 
"Омбордаги асосий воситалар" - тегишли 
актив; 
Миллийб
анк 
200 000