S. M. Turobjonov, T. T. Tursunov, K. M. Adilova

IH-rasm. Azot birikmalarining atmosferadagi
aylanma harakati:
_______70 — azot birikmalarining tabiiy manbalardan kelib tushishi (mln. t

clementar azot 1 yilda);

---------18 — antropogen chiqindilari;

70 —azot birikmalarini atmosferadagi yomg'irlar bilan yoki quruq cho‘kish jarayonlari natijasida chiqib ketishi.

28% H N O j azot uchoksidi kislorodli organik radikallar bilan reaksiyasi natijasida hosil bo'ladi.
Azot kislotacining bir qismi parchalanib, azot dioksidi yoki uchoksidini hosil qiladi, ular esa yana aylanma harakatga kirishadi:
HN03 -> 0H+N02
HNO3+OH H20 + N 0 3
Azot kislotasining asosiy qismi troposferadan H N 0 3 eritmasi yoki uning tuzlari holatida yomg‘irlar bilan yuvilib chiqib ketadi.
Atmosferadagi nitratlar orasida asosiy m iqdorini N H 4N O , va (NH 4)2S 0 4 tashkil etadi. Ular azot kislota aerozollarining N H 3 bilan reaksiyasi natijasida hosil bo‘ladi.
Ammiak gazining yer yuzidagi o ‘rtacha miqdori 0,3—9,1 mkg m 3 ni tashkil qiladi va balandlik bo‘yicha kamayib boradi. Troposferada
km balandlikda uning miqdori 3 barobar kamayadi, keyin esa o £zgar-maydi. Ammiakning miqdorini balandlik bo‘yicha o‘zgarishi va yoz faslida temperatura oshishi bilan yer sathidagi atmosferada ko‘payb ketishi uning asosan biologik jarayonlarda hosil boMishi haqida dalolat beradi.

Har yili tabiiy manbalardan atmosferaga 70 mln.t. NH , kelib tushadi. Antropogen manbalardan atmosferaga 4 mln t ammiak tushadi. Tropos-ferada uning asosiy qismi aerozollar tarkibidagi N H 4* ionlari holatida bo‘lishi mumkin.

Havodagi N H 4+ ionlarining umumiy miqdori elementar azotga hisoblaganda taxminan 2 mln t ga teng bo‘lib, bu gaz holatdagi ammiakning miqdoridan ikki barobar ko‘proqdir.
Yomg‘irlar bilan va quruq cho'kish jarayoni natijasida har yili atmosferadan 70 mln.t. ammoniy birikmalari chiqib ketadi.
Ammiakning bir qismi (3—8 mln t/yiliga) erkin radikallar bilan reaksiyaga kirishadi.
NH3+OH ^ n h 2+ h 2o
N H 2 esa keyinchalik azot oksidi holatiga oksidlanadi.