S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

Qabul qiluvchi qurilma
 quyidagi vazifalami bajaradi:
•  qabul qiluvchiga kerakli axborot eltuvchisini tanlash;
•  qabul  qilingan  signalni  axborotni  olishni  ta’minlovchi  qiy- 
matigacha kuchaytirish;
•  eltuvchidan axborotni olish;
•  axborotni  qabul  qiluvchiga  (insonga,  texnik  qurilmaga)  tu- 
shunarli  signal  shakliga o‘zgartirish va signalni xatosiz o‘zlashtirili- 
shiga yetarli qiymatgacha kuchaytirish.
Axborot  sirqib  chiqadigan  texnik  kanallaming  turkumlanishi
10.3-rasmda keltirilgan.
Axborot  eltuvchining fizik  tabiati  bo'yicha
  quyidagi  axborot 
sirqib chiqadigan texnik kanallar farqlanadi:
•  radioelektron;
•  akustik;
•  optik;
•  moddiy.
Axborot  sirqib  chiqadigan radioelektron kanalda  eltuvchi  sifa- 
tida radiodiapazondagi  elektrik, magnit va elektromagnit maydonlar 
hamda metall  o‘tkazuvchilar bo‘yicha tarqaluvchi  elektr toki  (elekt- 
ronlar oqimi)  ishlatiladi.  Radioelektron kanalning chastotalar diapa- 
zoni quyidagicha:
•  past chastotali  10-1  km (30-300 KGs);
•  o‘rta chastotali  1  km-100 m (300 KGs-3MGs);
•  yuqori chastotali  100-10 m (3-30 MGs);
•  ultra yuqori chastotali  10-lm (30-300 MGs);
•  o‘ta yuqori chastotali  10-lsm (3-30 GGs).
240

---

10.3-rasm. Axborot sirqib chiqadigan texnik kanallaming 
turkumlanishi.
Akustik  kanalda  axborot  eltuvchisi  sifatida  muhitda  tarqaluv- 
chi  akustik to‘lqinlar  ishlatiladi.  Akustik kanalning  chastotalar  dia- 
pazoni quyidagicha:
•  infratovush  1500-75 m(l-20Gs);
•  pastki tovush  150-5m (l-300Gs);
•  tovush 5-0,2m (300-16000Gs);
•  ultratovush -16000 Gsdan 4 MGs gacha.
Optik  kanaldagi  axborot  eltuvchisi  -   elektromagnit  maydon 
(fotonlar). Optik diapazon quyidagilarga bo‘linadi:
•  uzoq infraqizil qism. Diapazon  lOO-lOmkm (3-300TGs);
•  o‘rta  va  yaqin  infraqizil  qism.  Diapazon  10-0,76  mkm  (30- 
400 TGs);
•  ko‘rinadigan diapazon (ko‘k-yashil-qizil). Diapazon 0,76-0,4 
mkm (400-750 TGs).
Moddiy  kanalda  axborotning  sirqib  chiqishi  himoyalanuvchi 
axborotli  eltuvchilaming  nazoratlanuvchi  zona  tashqarisiga  ruxsat-
241

---

siz  tarqalishi  hisobiga  ro‘y beradi.  Eltuvchi  sifatida  kso‘pincha  huj- 
jatlar qo‘l yozmasi va ishlatilgan nusxalash qog‘ozlari ishlatiladi.
Informativligi  bo‘yicha  axborot  sirqib  chiqadigan  kanallar  in­
formativ, informativligi kam va informativ emaslarga bo‘linadi. Ka­
nal  informativligi  kanal bo‘yicha uzatiluvchi axborot qiymati  orqali 
baholanadi.