S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

VII bob. KOMPYUTER VIRUSLARI VA ZARARKUNANDA
 
DASTURLAR BILAN KURASHISH MEXANIZMLARI
7.1. Kompyuter viruslari va virusdan himoyalanish
 
muammolari
Kompyuter  virusining  ko‘p  ta’riflari  mavjud.  Birinchi  ta’rifni 
1984-yili Fred Koen bergan:  "Kompyuter virusi -  boshqa dasturlar­
ni,  ularga  o‘zini yoki  o‘zgartirilgan nusxasini  kiritish  orqali,  ulami 
modifikatsiyalash  bilan  zaharlovchi  dastur.  Bunda  kiritilgan  dastur 
keyingi ko‘payish qobiliyatini saqlaydi". Vimsning o‘z-o‘zidan ko‘- 
payishi  va  hisoblash jarayonini  modifikatsiyalash  qobiliyati  bu  ta’- 
rifdagi  tayanch  tushunchalar  hisoblanadi.  Kompyuter  vimsining 
ushbu xususiyatlari tirik tabiat organizmlarida biologik vimslaming 
parazitlanishiga o‘hshash.
Hozirda kompyuter vimsi deganda quyidagi xususiyatlarga ega 
bo‘lgan dasturiy kod tushuniladi:
- asliga mos kelishi shart bo'lmagan, ammo aslining xususiyat- 
lariga (o‘z-o‘zini tiklash) ega bo‘lgan nusxalami yaratish qobiliyati;
-  hisoblash  tizimining  bajariluvchi  obyektlariga  yaratiluvchi 
nusxalaming kiritilishini ta’minlovchi mexanizmlaming mavjudligi.
Ta’kidlash  lozimki,  bu  xususiyatlar  zaruriy,  ammo  yetarli 
emas.  Ko‘rsatilgan  xususiyatlami  hisoblash  muhitidagi  zarar  kelti- 
mvchi  dastur  ta’sirining  destruktivlik  va  sir  boy  bermaslik  xusu­
siyatlari bilan to‘ldirish lozim.
Vimslami  quyidagi  asosiy  alomatlari  bo‘yicha  turkumlash 
mumkin:
- yashash makoni;
- operatsion tizim;
-  ishlash algoritmi xususiyati;
- destruktiv imkoniyatlari.
Kompyuter  viruslarini  yashash  makoni,  boshqacha  aytganda, 
viruslar  kiritiluvchi  kompyuter  tizimi  obyektlarining  xili  bo‘yicha
171

---

turkumlash  asosiy  va  keng  tarqalgan  turkumlash  hisoblanadi  (7.1- 
rasm).
7.1-rasm. Yashash makoni bo‘yicha kompyuter viruslarining
turkumlanishi.
Fayl viruslari
 bajariluvchi fayllarga turli usullar bilan kiritiladi 
(eng  ko‘p  tarqalgan  viruslar  xili),  yoki  fayl-yo‘ldoshlami  (kompa- 
non  viruslar)  yaratadi  yoki  faylli  tizimlarni  (link-viruslar)  tashkil 
etish xususiyatidan foydalanadi.