S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

K o ‘z   yo yi  to (r   pardasining  shakli  b o ‘yicha  autentifi-
 
katsiyalash  tizimi.
  Bu tizimlami ikkita sinfga ajratish mumkin:
-  ko‘z yoyi rasmidan foydalanish;
-  ko‘z to‘r pardasi qon tomirlari rasmidan foydalanish.
Odam ko‘z pardasi autentifikatsiya 
uchun
 noyob obyekt hisob­
lanadi.  Ko‘z  tubi  qon  tomirlarining  rasmi  hatto  egizaklarda  ham 
farqlanadi.  Identifikatsiyalashning  bu  vositalaridan  xavfsizlikning 
yuqori  darajasi  talab  etilganida  (masalan,  harbiy  va  mudofaa 
obyektlarining rejimli zonalarida) foydalaniladi.
Biometrik  yondashish  “kim  bu  kim”  ekanligini  aniqlash jara­
yonini  soddalashtirishga  imkon  beradi.  Daktiloskopik  skanerlar  va 
ovozni  aniqlovchi  qurilmalardan  foydalanish,  xodimlami  tarmoqqa 
kirishlarida  murakkab  parollami  eslab  qolishdan  xalos  etadi.  Qator 
kompaniyalar  korxona  masshtabidagi  bir  martali  autentifikatsiya 
SSO (Single Sign-On)ga biometrik imkoniyatlami integratsiyalaydi- 
lar.  Bunday  biriktirish  tarmoq  ma’murlariga  parollami  bir  martali 
autentifikatsiyalash  xizmatini  biometrik  texnologiyalar  bilan  al- 
mashtirishga  imkon  beradi.  Shaxsni  biometrik  autentifikatsiya- 
lashning  birinchilar  qatorida  keng  tarqalgan  sohalaridan  biri  mobil 
tizimlari bo‘ldi.  Muammo  faqat kompyuter o‘g‘irlanishidagi yo‘qo- 
tishlarda  emas,  balki  axborot tizimining buzilishi  katta  zararga olib 
kelishi  mumkin.  Undan  tashqari,  noutbuklar  dasturiy  bog‘lanish 
(mobil  kompyuterlarda  saqlanuvchi  parollar  yordamida)  orqali 
korporativ  tarmoqdan  foydalanishni  tez-tez  amalga  oshiradi.  Bu 
muammolarni  kichik,  arzon va katta energiya talab etmaydigan bar­
moq  izlari  datchiklari  yechishga  imkon  beradi.  Bu  qurilmalar  mos 
dasturiy  ta’minot  yordamida  axborotdan  foydalanishning  mobil 
kompyuterda  saqlanayotgan  to‘rtta  sathi  -  ro‘yxatga  olish,  ekranni
169

---

saqlash  rejimidan  chiqish,  yuklash  va  fayllami  deshifratsiyalash 
uchun autentifikatsiyani bajarishga imkon beradi.
Foydalanuvchini  biometrik  autentifikatsiyalash  maxfiy  kalit- 
dan  foydalanishni  modul ko‘rinishida shifrlashda jiddiy ahamiyatga 
ega  bo‘lishi  mumkin.  Bu  modul  axborotdan  faqat  haqiqiy  xususiy 
kalit  egasining  foydalanishiga  imkon  beradi.  So‘ngra  kalit  egasi 
o‘zining  maxfiy  kalitini  ishlatib,  xususiy  tarmoqlar  yoki  Internet 
orqali uzatilayotgan axborotni shifrlashi mumkin.