S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

6.5. Foydalanuvchilarni biometrik identifikatsiyalash va
 
autentifikatsiyalash
Oxirgi  vaqtda  insonning  fiziologik  parametrlari  va  xarakte- 
ristikalarini,  xulqining  xususiyatlarini  o‘lchash  orqali  foydala- 
nuvchini  ishonchli  autentifikatsiyalashga  imkon beruvchi  biometrik 
autentifikatsiyalash keng tarqalmoqda.
Biometrik  autentifikatsiyalash  usullari  an’anaviy  usullarga 
nisbatan quyidagi afzalliklarga ega:
- 
biometrik  alomatlaming  noyobligi  tufayli  autentifikatsiya- 
lashning ishonchlilik darajasi yuqori;
164

---

-  biometrik  alomatlaming  sog‘lom  shaxsdan  ajratib  bo‘lmas-
ligi;
- biometrik alomatlami soxtalashtirishning qiyinligi.
Foydalanuvchini  autentifikatsiyalashda  faol  ishlatiladigan bio­
metrik alomatlar quyidagilar:
•  barmoq izlari;
•  qo‘l panjasining geometrik shakli;
•  yuzning shakli va o‘lchamlari;
•  ovoz xususiyatlari;
•  ko‘z yoyi va to‘r pardasining naqshi.
Autentifikatsiyaning  biometrik  qismtizimi  ishlashining  namu­
naviy  sxemasi  quyidagicha.  Tizimda  ro‘yxatga  olinishida  foydala- 
nuvchidan  o‘zining  xarakterli  alomatlarini  bir yoki  bir necha marta 
namoyish  qilinishi  talab  etiladi.  Bu  alomatlar  tizim  tomonidan 
qonuniy  foydalanuvchining  qiyofasi  sifatida  ro‘yxatga  olinadi. 
Foydalanuvchining  bu  qiyofasi  tizimda  elektron  shaklda  saqlanadi 
va  o‘zini  qonuniy  foydalanuvchi  deb  da’vo  qilgan  har  bir  odamni 
tekshirishda  ishlatiladi.  Taqdim  etilgan  alomatlar  majmuasi  bilan 
ro‘yxatga  olinganlarining  mosligi  yoki  mos  kelmasligiga  qarab, 
qaror qabul qilinadi.  Iste’molchi nuqtayi nazaridan biometrik auten- 
fikatsiyalash tizimi quyidagi ikkita parametr orqali xarakterlanadi:
•  xatolik inkorlar koeffitsienti FRR (false-rejectrate);
•  xatolik tasdiqlar koeffitsienti FAR (false-alarmrate).
Xatolik  inkor
  tizim  qonuniy  foydalanuvchi  shaxsini  tasdiq-
lamaganda paydo  bo‘ladi  (odatda FRR  qiymati,  taxminan,  100  dan 
bimi  tashkil  etadi). 
Xatolik  tasdiq
  tizim  noqonuniy  foydalanuvchi 
shaxsini  tasdiqlaganida  paydo  bo‘ladi  (odatda  FAP  qiymati,  tax­
minan,  10000 dan bimi tashkil etadi). Bu  ikkala koeffitsient bir-biri 
bilan  bog‘liq:  xatolik  inkor  koeffitsientining  har  biriga  ma’lum 
xatolik tasdiq koeffitsienti mos keladi.  Mukammal biometrik tizim­
da  ikkala  xatolikning  ikkala  parametri  nolga  teng  bo'lishi  shart. 
Afsuski,  biometrik tizim  ideal  emas,  shu  sababli  nimanidur  qurbon 
qilishga  to‘g ‘ri  keladi.  Odatda  tizimli  parametrlar  shunday  sozla­
nadiki, mos xatolik inkorlar koeffitsientini aniqlovchi xatolik tasdiq- 
laming istalgan koeffitsientiga erishiladi.
165

---