S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, ica. Tashev

a)

Imzoni tasdiqiash

Qabul qiliiigan xabar



(YES/NO)

b)

18. 
    rasm. Elektron raqamli imzoni shakllantirish (a) va tekshirish
    

(b) jarayonlari.

GOST R 34.10 elektron raqamli imzom shakllantirish va tekshirish algoritmi GOST R 34.10-94 raqamli standart hisoblanib, DSA algoritmiga o‘xshash ishlaydi. Lekin undan keyin GOST 34.10-2001 standard ishlab chiqilib, amalda 2011-yilgacha qoTiani-

lib kelingan. 2012-yilda GOST 34.10-2012 standard qabul qilingan va GOST 34.10-2001 bilan ikkalasi elliptik egri chiziqlar muammo- lariga asoslangan hisoblanadi.

Ushbu standartda elektron raqamli imzoni shakllantirish avvalgi algoritmlardagi kabi bo'Ub, xeshlash funksiyasi sifatida GOST R 34.11-2012 algoritmi qo'llaniladi. Ushbu algoritmda elekt­ron raqamli imzoni shakllantirish jarayoni va uni tekshirish jarayoni quyidagi rasmlarda keltirilgan (5.23 va 5.24-rasm).

Elektron raqamli imzoni shakllantirish. M xabar ostiga qo‘yi- ladigan elektron raqamli imzoni olish uchun algoritm bo‘yicha quyidagi amallarni (qadamlami) bajarish zarur:

1 -qadam: xabarning xesh-funksiyasi hisoblanadi: m=H(M);

2. 
   qadam: m (mod t) ni hisoblanadi. Agar e=0 boMsa, u holda e=l ni aniqlanadi;
   
3. 
   qadam: ushbu 0 tengsizlikni qanoatlantiruvchi tasodifiy (psevdotasodifiy) к butun soni generatsiya qilinadi;
   
4. 
   qadam: elliptik egri chiziqning C=[k]N nuqtasi hisoblanadi va r = i_;0noa Oni aniqlanadi, bu yerda ^ ~^c nuqtaning x koordinatasi. Agar r•= о bo‘lsa, u holda 3-qadamga qaytiladi;
   
5. 
   qadam: s=(rd+ke) (mod t) ifodaning qiymati hisoblanadi. Agar 5=0 bo‘lsa, 3-qadamga qaytiladi;
   
6. 
   qadam: r va s lami ERI sifatida chiqishga beriladi.
   

Ushbu jarayon uchun dastlabki (kirishdagi) ma’lumotlar M xabar va ERIning yopiq kaliti d, chiqish natijasi bo‘lib esa, (r, s) elektron raqamli imzo hisoblanadi.

Elektron raqamli imzoning haqiqiyligini tasdiqlash. Olingan M xabar ostiga qo'yilgan ERI haqiqiyligini tasdiqlash uchun algoritm bo‘yicha quyidagi amallarni (qadamlami) bajarish zarur:

1. 
   qadam: agar 0 < r < t, 0 tengsizliklar bajanlsa, navbatdagi qadamga 0‘tiladi, aks holda, “imzo haqiqiy emas” deb
   
2. 
   qadam: M xabar bo'yicha xesh-funksiyani hisoblanadi: m=H(M);
   
3. 
   qadam: e^»»(mod t) ni hisoblang. Agar e=0 bo‘lsa, u holda e=l ni aniqlanadi;
   
4. 
   qadam: ese-*tmo&Q ifodaning qiymati hisoblanadi;
   

18. 
    rasm. Elektron raqamli imzoni shakllantirish jarayoni.
    

5. 
   qadam: ushbu -i = s^oa о, г_г = -rvimoj о ifodalar qiymatlari hisoblanadi;
   
6. 
   qadam: elliptik egri chiziqning £ - №^!+t^ nuqtasi hisobla­nadi va ff = *_ffeo*-.~^c nuqtaning x koor- dinatasi.
   
7. 
   qadam: agar R r tenglik bajarilsa, u holda “imzo haqiqiy”, aks holda “imzo haqiqiy emas” deb qabul qilinadi.
   

18. 
    rasm. Elektron raqamli imzoni tekshirish jarayoni.
    

Ushbu jarayon uchun dastlabki (kirishdagi) ma’lumotlar boiib, imzolangan M xabar, (r, .s) elektron raqamli imzo va ERI ochiq

kaliti, chiqish natijasi bo‘lib esa, mazkur ER1 haqiqiyligi yoki haqiqiy emasligi haqidagi axborot hisoblanadi.

Nazorat savollari:

1. 
   Eiektron raqamli imzoni shakllantirish sxemasini tavsiflab bering.
   
2. 
   Eiektron raqamli imzoni tekshirish jarayonining sxemasini tushuntirib bering.
   
3. 
   AQShning DSS standartini yoritib bering.
   
4. 
   GOST R 34.10 Rossiyaning standartini tavsiflab bering.
   
5. 
   0‘z DSt 1092-2009 algoritmi asoslangan matematik muammolami tushuntirib bering.
   
   6. 
      Steganografiya usullari
      

Steganografiya so‘zi yunon tilida maxfiy belgilar bilan yozil- gan (steganos - sir, graphy - yozuv) ma’nosini bildiradi, tarixi esa ming yillami o‘z ichiga oladi. Axborotni steganografik himoya- lashni turli texnikaviy, kimyoviy, fizikaviy va psixologik usullar yordamida amalga oshirish mumkin.

Steganografiya kriptografiya o‘mini bosmaydi, balki uni to‘ldiradi. Steganografiya usullari yordamida xabami bekitish xabar uzatilishi faktini amqlash ehtimolligmi anchagina pasaytiradi Agar ushbu xabar shifrlangan bo‘lsa, u yana bir qo‘shimcha himoyalanish sathiga ega bo‘ladi. Steganografik usullaridan axborotni ruxsatsiz foydalanishdan himoyalashda, tarmoqlami morritoringlashga va tarmoq resurslarini boshqarishga qarshilik ko‘rsatishda, ro‘yxatda ko‘rsatilmagan foydalanuvchilardan dasturiy ta’minotni niqoblash- da, ba’zi intellektual mulkka egalik huquqini himoyalashda hamda raqamli obyektlami autentifikatsiyalashda foydalaniladi.

Ma’lum steganografik usullarini quyidagi ikkita guruhga ajra- tish mumkin:

• 
  moddiy steganografik usullar;
  
• 
  axborot steganografik usullari.
  

Moddiy steganografik usullar steganografik konteyneming (maxfiy axborot o‘matiladigan obyektning) fizikaviy yoki kimyoviy